Mentor Berdynaj staat glunderend met een miniatuurvliegtuig in zijn hand. ‘Zo moet-ie worden’, zegt hij, terwijl hij met een schuin oog kijkt naar de meterslange kist in een werkplaats in Heerenveen. Welkom bij Smart Constructions, dat ter aarde is om zo bijzonder mogelijke opdrachten aan te nemen. ‘Alles wat niet standaard is, doe ik graag’, zegt eigenaar Johannes de Haan.
Zoals een oorlogsvliegtuig, in opdracht van het Nationaal Militair Museum (NMM) in Soesterberg. Het gaat om een F-100D, die de Amerikanen gebruikten in onder meer de Vietnamoorlog. De VS heeft het gevaarte van aluminium geschonken aan Nederland, alwaar hij voor het NMM “museaal toonbaar” gemaakt moet worden. De Haan: ‘Met het museum in Soesterberg heb ik een meerjarig contract. In totaal knappen we achttien objecten op, waaronder vliegtuigen.’
Mentor is zijn huisschilder. ‘Als het bevalt, werk ik altijd met dezelfde onderaannemers.’ Mentor: ‘Een jaar of drie geleden belde Johannes mij op. Of ik belang had bij een bijzondere klus. Dat had ik zeker. Toen hebben we voor het eerst een militair vliegtuig compleet geschilderd. In de tussentijd hebben we vier raketten van een grote tank opgeknapt. Ook een mooie klus.’
Gevlucht
De Fries met Kosovaarse roots praat erover alsof hij nooit oorlog heeft meegemaakt. Het tegendeel is waar. ‘In 1993 ben ik gevlucht. Met vrienden, ik was achttien jaar. Alle jongens van die leeftijd moesten met de Serviërs tegen de Bosniërs vechten. Velen kwamen daarvan niet levend terug. Toen dat nieuws naar buiten kwam, is zo’n beetje iedere jongeman gevlucht. Omdat we geen visum hadden, waren wij aangewezen op de bus. Na tien dagen en heel veel omrijden kwamen we aan in Tsjechië. De grens met Duitsland zijn we over gewandeld en vanaf daar gingen we met de trein verder naar Nederland.’
FOTO’S: RV
Via verblijven in Vlissingen, Sneek, Kollum en Tiel vindt hij zijn thuis in Hardegarijp. ‘Mijn ex-vrouw woonde daar in de buurt.’ Aanvankelijk is de man van de Balkan niet enthousiast. ‘Ik kende de Friezen als wat eigenwijzer, stugger. In Tiel waren de mensen heel open, werd ik warm ontvangen. Maar in Hardegarijp bleken de mensen helemaal niet stug te zijn. Ik voelde me meteen thuis en ging er voetballen.’
Ook gaat hij schilderen. ‘In Kosovo zat ik op school. Maar ik ben handig en binnen drie dagen kon ik, met mijn werkvergunning op zak, bij een schilder terecht. Daar heb ik tien jaar gezeten en toen ben ik voor mezelf begonnen.’ Mentor Schilderwerken groeit rap en beschikt nu over een vaste kern van acht vaklieden, van wie vier in loondienst. ‘Pas de laatste paar jaar lukt het me het werk meer los te laten, mezelf niet overal in te plannen. Maar bij zoiets aparts als dit vliegtuig schilder ik graag zelf mee.’
Als een bouwdoos
Voor hij met collega’s Leo Kloetstra en Johan de Jong überhaupt aan de slag kan, moet eerst nogal wat herstelwerk aan het gevaarte worden verricht. ‘In Denemarken staat een identiek toestel’, verhaalt De Haan. ‘Dat hebben we gefotografeerd en de delen die bij ons ontbraken met oranje plakkertjes gemarkeerd. Er ontbrak echt veel, wel veertig stukken plaatwerk. Die zijn we hier gaan namaken.’ De Haan vergelijkt het graag met een bouwdoos. Maar dan wel een die na een paar mislukte pogingen in de kliko is geknikkerd. ‘En na twee dagen vist iemand hem eruit en zijn er onderdelen kwijt. Dat hebben wij en dan hebben we ook nog te maken met een echte.’
Die wordt voorzien van emblemen, teksten, bestickering en logo’s, zoals van de Amerikaanse luchtmacht. De staart krijgt de kleuren van de Nederlandse vlag. ‘We hebben eerst chroom-6 moeten verwijderen’, vertelt Mentor. ‘Daarvoor hebben we een cursus gevolgd.’ Gegeven door Van Ginkel Groep. De Haan: ‘Zij beschikken over een afbijt die een verbinding aangaat met het chroom-6-molecuul, dit inkapselt en er chroom-3 van maakt. Dat is veilig en mag je wegspoelen.’
Na schuren en schoonmaken krijgt de kist een lichtzilveren grondlaag, aangebracht met autolak en de verfspuit. ‘Het was echt zoeken naar de goede kleur’, zegt Mentor, die stad en land afbelt voor dat doel. ‘Uiteindelijk kon Giesing Coatings uit Leeuwarden leveren wat wij zoeken.’ Het gaat om een, volgens Mentor zeer prijzige, tweecomponentenverf. ‘Voor de grondlaag hebben we daarvan dertig liter gebruikt en voor de aflak ook. Johannes heeft de stickers en sjablonen geregeld die daar weer op gaan. Die schilderen wij in. Dat is echt passen en meten, met een touw dat we vanaf de cockpit hebben gespannen voor rechte lijnen. Het spuiten is het werk niet. De details, daar zitten de uren in, die moeten precies kloppen.’
Terug naar Soesterberg
De laatste handeling van de schilders is het aanbrengen van een laag blanke lak. Dan kan het vliegtuig op transport, terug naar Soesterberg. Voor die gelegenheid ontdaan van vleugels en staart, die er ter plekke weer aan bevestigd worden. ‘Bij het museum, waar het vliegtuig eerst een week buiten te zien is, moeten we hem misschien nog wat bijwerken vanwege mogelijke beschadigingen onderweg.’
Zijn de gedachten van Mentor – in een tijd van een nieuw gewapend conflict in Europa – tijdens deze opdracht nog teruggegaan naar de Bosnische Burgeroorlog? ‘Nee, het is bijna dertig jaar geleden dat ik gevlucht ben. De herinnering slijt.’ Het maakt hem trots dat iedereen zijn werk straks kan zien in een museum. ‘Want dit is niet zomaar een schilderklus, maar een kunstwerk.’
Bekijk vanaf vrijdag 15 april 10.00 uur de videobeelden bij dit project op SchildersVAKTV of hieronder: