Verhoeven Vastgoedverbeteraars schildert met lijnolieverf
Auteur: Wouter Mooij
Aan de rand van het stadje ’s-Heerenberg in Gelderland ligt het imposante Kasteel Huis Bergh. Wie de brug overgaat naar de voorburcht, waant zich in de Middeleeuwen. Wat ooit het stamslot was van de graven van Bergh, is nu gedeeltelijk voor het publiek toegankelijk. In de oorspronkelijke verdedigingstorens zijn luxueuze suites ingericht en de hoofdburcht herbergt een museum. Hier wordt niet alleen de geschiedenis van het kasteel verteld, maar is ook een unieke kunstcollectie (waaronder een bijzondere verzameling vroeg-Italiaanse schilderijen) te bewonderen. Bijeengebracht door de laatste bewoner Jan Herman van Heek. Maar met zijn metershoge muren is de waterburcht zelf toch het meest imposant.
Verwoestende brand
De laatste keer dat er groot onderhoud en restauratie aan de buitengevels van het kasteel plaatsvond, was rond het millennium. Na de verwoestende brand in 1939 (zie kader) is al het onderhoud uitgevoerd met alkydverf. “Een monument als dit hoort eigenlijk in de lijnolieverf”, stelt bouwkundige Abko Zweverink van Huis Bergh. “Het past ook in de filosofie van het bestuur van onze stichting dat wil verduurzamen. Met die intentie zijn wij naar een themadag van ecologische groothandel Linova gegaan. Daar werden we nog enthousiaster over de huidige lijnolieverven omdat die ook kunnen worden toegepast op een alkydverf. Referentieprojecten gaven de doorslag.”
Kasteel Huis Bergh is een van de grootste kastelen van Nederland en de vroege bouwgeschiedenis gaat terug tot de 12e eeuw. Delen van het huis dateren uit de 14e, 15e en 17e eeuw. Het is een echte waterburcht. De directe omgeving van het kasteel was in de vroege Middeleeuwen een moerasgebied.
In de Tachtigjarige Oorlog had Huis Bergh zwaar te lijden van het oorlogsgeweld en in de loop der eeuwen zou het kasteel meerder keren ten prooi vallen aan een vuurzee. De laatste keer in 1939, toen een groot deel van het huis door brand werd verwoest. De wederopbouw werd echter voortvarend ter hand genomen door Jan Herman van Heek, een textielindustrieel uit Enschede, die het kasteel en alle bijbehorende bezittingen in 1912 in eigendom verwierf. Hij wilde het als monument voor het nageslacht behouden. In 1946 bracht Van Heek kasteel, landgoed en zijn kunstverzameling onder in een stichting. Tegenwoordig bezit Stichting Huis Bergh, inmiddels geregistreerd als professionele organisatie voor monumentenbehoud (POM), 25 rijksmonumenten.
Toen het kasteel al gedeeltelijk in de steigers stond, kwam alsnog een restauratiesubsidie uit 2019 vrij. Zweverink: “Dat gaf ons meer financiële armslag. Eerder onderzoek aan de ondergronden op de zuid- en oostgevel bracht al aan het licht dat er geen historische verflagen meer aanwezig waren. Voor ons reden om al het hout met de föhn kaal te laten halen, zodat aanwezige houtrot goed kon worden gesaneerd en we een nieuw verfsysteem kunnen opbouwen. Dan benut je eigenschappen als flexibiliteit/elasticiteit en damp-openheid van een lijnolie optimaal. De luiken waren in het verleden hersteld met een polymeer stopmiddel, dat veel schade gaf. Gelukkig kunnen we dit nu op de meeste plaatsten met epoxy vulmiddel herstellen, zodat vrijwel overal het originele hout uit 1941 kan blijven zitten. Kwaliteit en duurzaamheid vind ik belangrijk. Schade aan monumenten dient op verantwoorde wijze hersteld te worden. Hiervoor gebruik ik URL-regelingen en de Restauratieladder van de stichting ERM. Dat is ook de reden dat Verhoeven Vastgoedverbeteraars, een ERM-gecertificeerd bedrijf, het werk mag uitvoeren.”
Twee vakschilders
Gertjan Legters, werkzaam vanuit de locatie Arnhem, werd namens Verhoeven (dat ook nog vestigingen heeft in Amsterdam en Holten) als projectleider aangesteld. Hij volgde een cursus bij het Nationaal Restauratie Centrum (NRC) om zich nader te verdiepen in lijnolieverven. Aanvankelijk waren de twee vakschilders die eind mei op het project zijn gezet – Wim Aangeenbrug en Boy Janssen – best wel sceptisch over het gebruik van lijnolieverf, vertelt directeur Jan Dollen. “We hadden wel ervaring met dit type verf, maar eigenlijk met het verkeerde lijnolieproduct. Net niet het gewenste esthetische resultaat, problemen met doordroging, verkleving, dat soort dingen.”
Er is nu geschilderd met de Toplin hoogglans, een lijnolie standverf van Rigo Verffabriek. Peter Voshart, directeur van leverancier Linova uit Zutphen, legt uit dat deze professionele aflak met veresterde oliën een snellere droging en langer glansbehoud heeft dan de traditionele lijnolieverven van weleer. “In mijn ogen zijn alkydverven, die sinds 2010 qua formulering min of meer high solids zijn geworden, en lijnolieverven qua eigenschappen steeds meer naar elkaar toegegroeid. Alleen gebruik je bij lijnolie hernieuwbare bindmiddelen, in het geval van Rigo lijnolie van in Nederland geteeld vlas. Hoe duurzaam wil je het hebben?”
Sinds een paar jaar heeft Rigo met Toplin Aqua ook een watergedragen lijnolie emulsie voor binnen in het assortiment. “Deze laatste verf wordt steeds vaker toegepast”, weet Voshart. “Zeker bij restauratiewerkzaamheden. Er is geen ontheffing nodig en in een monument ga je niet met een acrylverf prutsen. Het heeft alle eigenschappen van een lijnolieverf, dus wit zal niet echt wit blijven zeker als er geen zonlicht is, maar dat weet je.”
Vier laagssysteem
Dit jaar worden de houten delen aan de oost- en zuidgevel van de hoofdburcht van Huis Bergh geschilderd in Bentheimergeel (kozijnen) en een sprekend rood (luiken). De zandlopers op de achterkant van de luiken, die uit duurzaamheidsoverwegingen weer dichtgaan, komen terug. Alle draairamen zijn uit de kozijnen gehaald en op de steiger afgeschilderd. Zweverink: “Er is bewust niks gekit, ook geen kieren in de grenen luiken, omdat we de lijnolie de kans willen geven om bewegingen op te vangen. Dit gaan we ook monitoren, net als het kleurbehoud.”
Om haarscheurtjes op de eikenhouten onderdorpels te overbruggen, is daar een in epoxy verlijmde glasvezelmat als basis voor de grondverf opgezet. Al het kaal gehaalde hout is voorzien van een vierlaags verfsysteem, opgebouwd van ‘mager’ naar ‘vet’. De op kleur geleverde Toplin grondverf, is voor de tweede laag aangelengd met 20 tot 25 procent lakverf, en daarna in twee lagen afgelakt. De houten balustrade is in lijnolie met een bruin pigment gezet. Omdat zeker 30 procent van de stopverf loszat, is deze bij alle ruiten vervangen door Zwaluw Monustop.
Voor het eind van het jaar moet deze fase van het werk zijn afgerond. Zweverink: “Ik wil niet meer dan twee of drie schilders op zo’n project hebben. Het duurt dan misschien wat langer, maar dan krijg je het beste werk en een constante kwaliteit. Ik kom zelf uit de praktijk, weet hoe het werkt. Op die manier gaat elk onderdeel meerdere keren door dezelfde handen. Dan krijg je als vakman verbinding met een gebouw. En vanwege de droogtijd heeft het ook geen zin om hier met zes personen op de steiger te lopen.”
Afgeschermd werken
Het is de bedoeling dat in 2024 de andere buitengevels, inclusief restauratie van de voegen, worden aangepakt. “Dan gaat het museum anderhalf jaar dicht. Het kasteel wordt dan ook binnen verduurzaamd en de klimaatbeheersing aangepakt.” Alle betrokkenen zijn tevreden over het resultaat tot nu toe. “We hebben het weer natuurlijk ook ontzettend mee”, stelt Dollen half november als we het werk bezoeken. De steigers worden dan net verplaatst naar het laatste deel van de zuidelijke gevel. “Tot nu toe hadden we geen koude dagen. Al dwingen we het ook wel af door afgeschermd, inclusief overkapping, te werken. Dat is ook in de zomer een pre.” Zweverink: “Alles valt of staat met de juiste voorbereiding. Wim en Boy zijn wat dat betreft echte vakmensen, waarvan ik nog wat kan leren.”
Verhoeven Vastgoedverbeteraars – met vestigingen in Arnhem, Amsterdam en Holten – is een bedrijf van vaklieden, stelt directeur Jan Dollen. “Al sinds 1846.” De laatste decennia vragen zaken als resultaatgerichte samenwerking, procesmanagement, bewonerstevredenheid, duurzaamheid en innovatie aandacht. “Maar het begint met vakmanschap”, aldus Dollen, die 35 jaar geleden zelf als vakantiehulp bij het schildersbedrijf in Arnhem begon. In 2017 werd de naam gewijzigd in Verhoeven Vastgoedverbeteraars. “Wij zijn een multi-vastgoed onderhoudsbedrijf. Instandhouden, verbeteren en verduurzamen. Dat is wat we doen. Schilderen is daar een onderdeel van”, legt Dollen uit. Het bedrijf omarmt duurzaamheid ook in de eigen bedrijfsvoering. “Bij Verhoeven gaan we onder meer gefaseerd over naar een CO2-neutrale manier van werken met zo veel mogelijk gebruik van oplosmiddelvrije en herbruikbare materialen.”
