Het is inmiddels wel (bijna) iedereen duidelijk dat aan duurzaamheid niet te ontkomen valt. Maar hoe organiseer je nu de ontwikkeling van duurzaamheid in je eigen organisatie zonder dat dat uiteindelijk leidt tot niet meer dan gerommel in de marge.
Hoogleraar Bedrijfskunde aan de Radbout Universiteit Nijmegen, Jan Jonker gaat zelfs zover dat hij stelt: dat dit een onmogelijk opgave is voor een individuele onderneming. Met de beste wil van de wereld kunnen de huidige duurzaamheidsinspanningen in organisaties in heel veel gevallen niet veel verder dan eco-efficiency komen Een complex vraagstuk als duurzaamheid binnen een organisatie vanuit een integraal perspectief benaderen hoe mooi er dat op papier ook uit kan zien gaat dus jammer genoeg niet lukken. Op weg naar duurzame ontwikkeling blijft dat op zn best gerommel in de marge.
Onmogelijke opgave voor de individuele organisatie
Recent las ik de oratie van Jonker: “Duurzaam ondernemen; Naar een organisatie-ecologie met het oog op duurzaamheid”. Een belangwekkende oratie die mij veel inzicht heeft opgeleverd over het organiseren van duurzaamheid.
Jonker komt via een uitgebreide analyse tot volgende conclusie: “Vanaf het eind van de vijftiger jaren van de vorige eeuw is echter de ‘moderne onderneming’ steeds meer gericht geraakt op ééndimensionele – puur economische – waardecreatie. Een waarde-creatie die abusievelijk niet gebaseerd is op een echte integrale kostprijs, maar zoals hierboven gesteld haar sociale en ecologische kosten legaal mag externaliseren”
“Anders gaan organiseren is essentieel voor het oplossen van de hiervoor geschetste eenzijdige en destructieve waardecreatie. Want dat leidt op z’n best tot incrementele oplossingen, die te bestempelen zijn als verbeteren. Anders gezegd: we komen dan niet veel verder dan eco-efficiency. En hoe pijnlijk ook: dat is echt onvoldoende. Dat gaat te traag en blijft te veel aan de oppervlakte van het organiseren. Daardoor is dat geen oplossingsroute om de vraagstukken waar we mee geconfronteerd worden, radicaal aan te pakken. Daarom pleit ik op deze plaats voor een fundamentele herijking van de waarden die sturend zijn bij het organiseren. Als organisaties in het leven geroepen zijn om waarde te creëren, dan is het zaak de waarden die er toe doen weer centraal te stellen in dat organiseren. En dat kan alleen door als maatschappij duurzaamheid als van waarde te omarmen, om dat vervolgens strategisch en organisatorisch te vertalen en verankeren in organisaties. Dat gaat veel verder dan de huidige strategie van eco-efficiency en vraagt om nieuwe, veel doortastender strategieën gebaseerd op eco-effectiviteit en eco-innovatie”.
“Tegelijkertijd moet ook geconstateerd worden, dat dit een onmogelijk opgave is voor een individuele onderneming. Met de beste wil van de wereld kunnen de huidige duurzaamheidsinspanningen in organisaties in heel veel gevallen niet veel verder dan dit resultaat komen. Functioneel rationeel denken leidt tot segregatie en compartimentalisering. De huidige situatie kan gezien worden als een zichzelf in stand houdende impasse van suboptimaal georganiseerde duurzaamheid. Een complex vraagstuk als duurzaamheid binnen een organisatie vanuit een integraal perspectief benaderen – hoe mooi er dat op papier ook uit kan zien – gaat dus jammer genoeg niet lukken. Op weg naar duurzame ontwikkeling blijft dat op z’n best gerommel in de marge”.
Organisatie ecologie
“Bovenstaand betoog pleit om met klem te kijken naar en te werken aan het ontwikkelen van concepten om samenwerken tussen organisaties met het oog op duurzame ontwikkeling te stimuleren. Niet alleen simpelweg vanuit conventionele synergie of alliantie- overwegingen; daar weten we zo langzamerhand wel het nodige over. Maar om samen duurzaamheid in het organiseren in en tussen organisaties te realiseren. Ik pleit in dit verband voor wat ik noem: een ecologie van organisaties met het oog op duurzaamheid. Dat impliceert dat organisaties toegroeien naar het georganiseerd met elkaar samen- werken in netwerken, teneinde collectief (en ten gunste van elkaar) duurzaamheid te realiseren. Zo ontstaat een soort van ‘duurzaamheidscoöperatie’. Focus is samenwerken op basis van gedeelde waarden en doelen, gekoppeld aan onderling afhankelijke waardecreatie”. Tot zover Jonker. Lees hier de complete oratie van Jonker.
Ervaring
Ik herken veel in de analyses van Jonker en als ik heel eerlijk ben moet ik inderdaad constateren dat ik op dit moment binnen mijn eigen organisatie ook nog niet veel verder kom dan “het gerommel in de marge”. Ok, mijn marges zijn misschien wat breder dan die van het gemiddelde bedrijf, zeker het gemiddelde bedrijf in onze sector. Maar het feit is dat ik nog verre van tevreden ben over wat tot nu toe is bereikt en de beperkingen waar ik tegenoploop om hierin structureel te groeien. Dat is ook de reden van mijn zoektocht op dit gebied.
Ik heb inmiddels ook de nodige ervaring op het gebied van samenwerken in duurzaamheid. Zelf stond ik aan de wieg van 2 duurzaamheidsnetwerken. Fareno kent u ongetwijfeld: een horizontaal netwerk van samenwerkende vastgoed onderhoudsbedrijven geïnspireerd door Cradle to Cradle en de Circulaire economie. Het andere netwerk is de Cradlekring Noord: een netwerk van allerlei verschillende noordelijke bedrijven rond Cradle to Cradle. Wat inmiddels is ook duidelijk dat een formeel netwerk starten één ding is, maar om zo’n netwerk zinvol langdurig in de lucht te houden en vooral om te komen tot werkelijke innovaties op het gebied van duurzaamheid is echt een heel ander ding. Het heeft te maken met de complexiteit van de materie, verschillen in ambitieniveau, prioritering, kennis en vasthoudendheid van de deelnemers, complexiteit van het organiseren van zinvolle verticale ketens (bedrijfskolom) om maar eens een paar belangrijke punten te noemen. Verder is het gestructureerd uitwisselen van ervaringen en ontwikkelingen tussen organisaties een hele uitdaging.
Doorbraak?
Velen zijn op zoek naar de “Heilige Graal” van Duurzaamheid. Jonker weidt er een onderzoek aan en ook Anne-marie Rakhorst is bezig er een boek over te schrijven. De sleutel ligt bij (duurzame) netwerken, ketensamenwerking, coöperaties zoveel is wel duidelijk. Zonder (keten)samenwerking geen betekenisvolle verduurzaming. Maar daarmee zijn we er niet, ook dat is duidelijk. We zullen naar een andere manier van organiseren moeten, zowel binnen de organisatie als tussen organisaties. Organiseren vanuit vertrouwen, vanuit denken in kansen en mogelijkheden.
Voor het organiseren binnen de organisatie biedt denk ik “Nieuw Organiseren” kansen. Nieuw Organiseren is organiseren vanuit ambitie en vertrouwen. Dit in tegenstelling tot de heersende opvatting over organiseren waarbij beheersing en controle wordt gezien als de belangrijkste weg naar resultaat. Het betekent dus dat je mensen dwars door de organisatie heen en bij voorkeur van onderuit, de ruimte durft te geven om zelf duurzaamheid te organiseren en te ontwikkelen. Oud studiemaatje Jan de Jonge schreef hier een aardige blog over. Ik ben er zelf in mijn eigen organisatie druk mee bezig om deze manier van organiseren te ontwikkelen. Het is naar mijn mening ook een noodzakelijke voorwaarde om resultaatgericht vastgoedonderhoud houdbaar te kunnen organiseren. En het is tevens een invulling op de P van People.
De natuur reikt ons, net zoals op heel veel andere terreinen, voor wat betreft organiseren vast ook mooie oplossingen aan. Dat vakgebied heet dan social biomimicry. Ik had er nog nooit van gehoord. Binnenkort (23-2-2012) is er een kans om meer over social biomimicry te weten te komen. U zult mij er zeker tegen gaan komen.
Voor het organiseren tussen organisaties wordt in Noord Nederland aan een nieuw concept gewerkt (kijk op www.duurzom.net waar het nog in ontwikkeling zijnde concept kort wordt uitgelegd). Ik ben zo gelukkig hierin mee te mogen denken. Ook bij Duurzom ligt de basis van onderop: organisaties werken samen in duurzame coöperaties. Geen certificering van bovenaf, geen ingewikkelde borgingsmechanismes, maar vanuit ambitie van onderuit organiseren in een zelfregulerend en transparant systeem: organisaties spreken hun eigen ambities uit op gebied van duurzaamheid (holistisch) en publiceren openbaar (op eigen website en op de website van de coöperatie) de bijbehorende agenda. Dit werkt zelfregulerend: je wilt je doelen toch behoorlijk scherp stellen en je wilt ze ook realiseren omdat je weet dat iedereen meekijkt. Tegelijkertijd levert dit een mooie structuur op, een matrix van verandergebieden, die het mogelijk maakt dat organisaties op ontwikkelgebieden elkaar vinden, zowel in de keten als horizontaal tussen collega-bedrijven. En nog mooier: dat (groepen) werknemers van de samenwerkende organisaties elkaar vinden (buiten de hiërarchie om). Zo organiseert zich een versnelde ontwikkeling als organisaties van elkaar leren, elkaar helpen zelfs. Het is in ieder geval een mooie proeftuin voor het nieuw organiseren. En zo ontstaat ook, van onderuit en als vanzelf, de door Jonker zo genoemde duurzame organisatie-ecologie. Het is uiteindelijk denkbaar dat meerdere coöperaties naast elkaar opereren en elkaar versterken. Bijvoorbeeld onder een faciliterende paraplu van Duurzom. Vanuit een bepaalde coöperatie kunnen ook weer nieuwe coöperaties groeien, als een soort revolving fund, maar dan niet op geld, maar op ideeën, op (meervoudige) waarde. En zo schalen we dan ook steeds meer op: van 10 naar 100 naar 1000 naar….
Zijn het geen mooie tijden?