Vorig jaar was Davique Sierschilderwerken er druk mee, dit jaar hadden ze er de handen vol aan, en volgend jaar gaan ze er ongetwijfeld mee verder: met het decoratieschilderwerk aan de katholieke basiliek St Bavo in Haarlem. Dit jaar kregen vooral de transepten en de koepel de volle aandacht. Nu, vlak voor de kerst, zijn de sierschilders klaar met zeer bijzonder decoratieschilderwerk aan het orgel.
Davique voert de reinigings- en schilderwerken in onderaanneming uit. ‘Ja, de hoofdaannemer is bouwrestauratiebedrijf Schakel & Schrale. Voor het schilderwerk hebben ze ons ingeschakeld’, vertelt Jojanneke Post, directeur-eigenaar van Davique Sierschilderwerken uit Moordrecht. ‘Vorig jaar hebben we ons geconcentreerd op het verguldwerk boven op de koepel. Dit jaar waren de transepten, dat zijn de korte kruisarmen van een ‘kruiskerk’ zoals de Bavo, en de binnenzijde van de koepel aan beurt, inclusief het buitenschilderwerk van deze fase.’
Aantasting door mos en vocht
En dat onderhoud bleek nodig. Behalve het reguliere schilderwerk van dakkapellen en luiken aan de buitenzijde van het transept had het natuursteen van de koepel bijzondere aandacht nodig. Het natuursteen van de in art nouveaustijl ontworpen kerk was broos en dreigde door aantasting van mos en vocht te verpulveren. Post: ‘Dan is Keim de verf bij uitstek voor het natuursteen. Die werkt niet alleen esthetisch maar juist ook beschermend. De toegepaste Restauro Lasur verhardt namelijk de toplaag, houdt de natuursteen zogezegd bij elkaar door de verbinding die het met de stenen ondergrond aangaat en is tegelijkertijd dampopen waardoor vocht van binnen naar buiten kan uittreden.’
Kleurhistorisch onderzoek
Maar eerst had daarvóór restaurator Judith Lohan een kleurhistorisch onderzoek uitgevoerd en de polychromie aan de torens en nokgevels onderzocht. Lohan ontdekte veel meer. Onderzoek in de documentatie van architect Jos Cuypers, zoon van de beroemde architect Pierre Cuypers (Rijksmuseum en Centraal Station in Amsterdam) bracht veel meer ‘nieuws’ aan het licht. Zo bleken veel oude blauw gekleurde voegen tussen de gebruikte bakstenen te zijn vervaagd en verdwenen. Deze voegen waren ooit met een kalkverf geaccentueerd maar door de tijd aangetast en nagenoeg weggeraakt. Ook kwamen grote verguldde teksten uit de documentatie tevoorschijn die door geldgebrek in die tijd niet zijn uitgevoerd. Daarnaast werd een schetsontwerp gevonden van een nooit uitgevoerd decoratieschilderwerk aan de orgelkast van het transeptorgel.
Gumtechniek
‘Gemiddeld met vier mensen, op piekmomenten soms met wel tien medewerkers, zijn we na het buitenwerk in de zomer naar binnen gegaan en hebben van boven naar beneden gewerkt’, aldus Post. De aannemer had het te restaureren gedeelte van de kerk in de steigers gezet. Alle disciplines werkten van boven naar beneden om de steigers vervolgens in fasen af te breken als men er klaar was. ‘De gedetailleerde ornamenten in de koepel waren sterk vervuild. Dat waren een twaalftal maagdenkopjes en de sluitstukken waar de twaalf bogen samenkomen. Die hebben we minutieus gereinigd met een gumtechniek. Gummen heeft dan de voorkeur want wrijven heeft geen zin. Je wrijft het vuil eerder in de poreuze steen en daardoor maak je de vervuiling alleen maar erger. Ook veel glazuurwerk hebben we schoongemaakt.’
Tekstband
Ook de siersmeedhekken op de balustrade van de hoogste omloop vlak onder de koepel, waren aangetast én verroest. Deze zijn kaal gemaakt, eerst geconserveerd en aan de zichtzijde van bladgoud voorzien. Enkele accenten, onder ander rozetten, zijn afgewerkt met palladium, een zilverwit metaal. Maar de meest in het oog springende hoogtepunten voor Davique waren toch wel de op papier ontdekte tekstband aan de koepel en de schets van de orgeldecoraties. ‘Dat was nog een hele discussie vooraf. Er zijn twee ontwerpschetsen gevonden waarin niet duidelijk vermeld stond welke ondergrond-kleur de tekstband zou moeten krijgen: blauw of rood. ‘Op grond van de vele bestaande blauwe accenten nemen we aan dat de architect uiteindelijk voor blauw zou zijn gegaan als het ooit tot uitvoering was gekomen.’ De gouden Latijnse tekst ‘Sanctus Sanctus Sanctus Dominus Deus Sabaoth Sunt Pleni Caeli et Terra Majestatis Gloriae Tuae’ is uitgevoerd in letters van 52 cm hoog van 22 karaat bladgoud.
De orgelkast
Het schetsontwerp van de orgelkast van het transeptorgel heeft Post van de schets in detail uitgewerkt en op ware grote omgezet. Post: ‘Het kleurgebruik was wel in het ontwerp vastgelegd. Voor de uitwerking van de details heb ik me laten inspireren door bestaande decoraties in de kerk maar ook door andere niet uitgevoerde decoraties.’ Druppelvormige motieven en bloemen zoals de Franse lelie waren inspiratiebronnen. De orgelkast is altijd in een egale afwerking geschilderd geweest, deze is weer opnieuw behandeld waarna de art nouveaumotieven zijn aangebracht. ‘Daar zijn we nu klaar mee. Zoals gepland vlak voor de kerst. Er vinden rond die tijd op deze bijzondere plaats namelijk enkele concerten plaats. Door de nieuwe decoraties sfeervoller dan ooit. Zo voeg je iets toe van wat oorspronkelijk was bedoeld. je maakt het af. Dat geeft heel wat voldoening.’
Daarna werkt Davique nog verder met het aanbrengen van de blauwe voegen ter plaatse van de transepten en hebben ze nog werk aan de sacristie en de doopkapel. Dan is fase I (koepel en transepten) afgerond. Aannemer Schakel & Schrale start dan met fase II, het koorgedeelte. ‘In 2013 zijn we ook bij deze fase van de restauratie met schilder- en decoratiewerk weer van de partij.’