In de bouw kom je de houtsoort eiken als buitentoepassing vooral tegen bij bestaande oudere gebouwen. De schilder krijgt dan ook veelvuldig met deze ondergrond te maken. Binnen komt eiken ook veelvuldig voor, zowel in de oud- als nieuwbouw.
Eiken is van oudsher de meest bestendige Europese houtsoort. Voordat het duurzamere hardhout uit niet-Europese gebieden werd geïmporteerd, werd het dan ook in alle duurzame constructies gebruikt. Er zijn wel zo’n 800 soorten eiken. De houtsoort wordt momenteel onder meer gebruikt voor meubelen, soms voor geveltimmerwerk, voor vloeren, trappen, deuren en betimmeringen. Ook komt toepassing voor in constructies zoals bruggen, remmingwerken, beschoeiingen, triplex en fineer.
Eikenhout heeft een geelbruine tot donkerbruine kleur en steekt duidelijk af van het spinthout. De karakteristieke ‘spiegels’, veroorzaakt door de brede stralen in het hout, zijn het duidelijkst bij kwartiers gezaagd hout. Het hout is ringporig, waardoor op het dosse vlak een vlamtekening ontstaat. Eiken heeft een hoog looistofgehalte. Als metalen in contact komen met eiken, corroderen ze daarom snel.
Houtrot
Eiken droogt zeer langzaam. Het heeft daarbij enige neiging tot scheuren. Vervorming en verkleuring is eveneens mogelijk. Vooral in de eerste droogperiode. Vaak wordt kops hout van een afdichtingsmiddel voorzien om kopscheuren te vermijden. Het kernhout van eiken heeft duurzaamheidsklasse 2. De praktijk leert dat eiken zeer lang meegaat, maar bij vochtige condities kan het hout binnen tien jaar verrotten. Ook oude eiken kozijnen waarbij onderhoud te beperkt wordt uitgevoerd, zijn dan kwetsbaar en kunnen op grote schaal houtrot vertonen. Ervaring leert bovendien dat de herkomst van het eiken van invloed is op de duurzaamheid. Zo zou eiken uit het Oostzeegebied duurzamer zijn dan zuidelijker gegroeid eiken.
Het repareren van houtrot in eiken kan op dezelfde manier worden aangepakt als bij andere houtsoorten. Al moet wel extra aandacht worden besteed aan het afdichten van het kopse hout. Dit, om in een later stadium scheurvorming te voorkomen. Het schroeven van hang- en sluitwerk verdient ook extra aandacht. Voorboren wordt bij eiken aanbevolen, om latere scheurvorming te voorkomen. Een roestvast bevestigingsmiddel is tegenwoordig standaard, maar bij eiken zelfs noodzakelijk. Wordt hier de hand mee gelicht, dan ontstaat bij staal blauwzwarte verkleuring. Bij messing en koper doet zich lichtbruine verkleuring voor, omdat het milieu in en rondom het hout enigszins zuur en dus corrosief is. Eiken in contact met cement of beton vertraagt bij dergelijke materialen de uitharding.
Fineren
Eiken dankt zijn populariteit ook aan de extra eigenschap dat het goed te fineren is. Vooral snijfineer van wit eiken wordt gebruikt voor luxe betimmeringen en groot meubilair. Ook voor parket wordt eiken op grote schaal gebruikt. Technisch is een minimale fineerdikte van 0,6 mm mogelijk (na drogen ruim 0,5 mm). De maximale snijdikte is zo’n 5 mm. Voor laminaatparket is de gedroogde dikte 2,6 tot 2,8 mm.
Afwerking van eiken lijkt in de praktijk vaak geen probleem. Echter, bij met name binnenwerk op kaal hout kan de verf als eerste laag verkleuren. Op eiken hout zal, onder invloed van de pH, een donkere verkleuring kunnen plaatsvinden. Het looizuur van eikenhout reageert namelijk met de alkalische bestanddelen van de beits of lak en geeft hier een ongewenste donkere verkleuring. Bij de tweede laag is het probleem vaak opgelost.