Hier geen artikel over hoe als ondernemer te handelen bij het veilig stellen van het vermogen, over de fiscus of over bestuursvormen. Het gaat hier over de stilte na het stoppen met werken, over het opgeven van een levenswerk. Kortom, het gevaar van het spreekwoordelijke ‘zwarte gat’ na een arbeidsintensieve periode. Een soft verhaal? Nee, vaak keiharde werkelijkheid.
Heerlijk, wat kun je allemaal niet doen na het stoppen met werken? Verre reizen maken, heerlijk klussen aan huis en tuin? Natuurlijk, als de financiële middelen toereikend zijn, zeker. Leve het Zwitserlevengevoel.
Maar wat als je geen goed gevoel hebt bij hoe het verder moet wanneer je stopt, dat je de boel niet de boel kunt laten zoals je zou willen? Weg Zwitserlevengevoel, weg onbekommerd bestaan. Niet voor niets kost het vele jaren, adviseurs die er zich in specialiseren reppen zelfs over minstens zeven jaar, om op een verantwoorde manier te stoppen en de zaak over te doen aan een volgende generatie. En wíl de gedoodverfde opvolger de zaak überhaupt wel overnemen, en kan die het ook? Bij het ontbreken van een gemotiveerd familielid getuigt het wellicht van moed en zakelijk inzicht om opvolging eventueel niet binnen de eigen familiekring te zoeken maar juist daarbuiten. Want zeg nu zelf: rustig potverteren is er voor een pensionado niet bij als je levenswerk, los van externe oorzaken, onder je eigen ogen verdampt.
Maar ook als aan alle voorwaarden is voldaan om een succesvolle overdracht te kunnen realiseren, wreekt zich een volgend sentiment: kun je het zelf wel aan? Kun je het loslaten?
Algemeen advies is dan ook om over stoppen al na gaan denken als je nog in de kracht van je leven staat, als de kinderen nog jong zijn. Voorbeelden te over van directeur-eigenaren die tot in lengte van jaren over de schouder van de opvolger mee blijven kijken. Gevraagd of ongevraagd. En dan hebben we het vaak niet over bedrijven met honderd of meer medewerkers, maar juist over kleine mkb-bedrijven van enkele tot tientallen medewerkers.
Het is de emotionele binding met het bedrijf die het zo lastig maakt om je van je eigendom los te maken. Financieel kan het eigendom zijn overgedragen, psychologisch leeft het bedrijf nog volop. Betrokken blijven is gebruikelijk, adviseren ook, maar kan door de opvolgende partij geïnterpreteerd worden als bemoeizucht. Die betrokkenheid vastleggen, taken omschrijven en een tijdspad bepalen helpen bij dit soort processen. Opvolging binnen de familie kan een extra belastende factor zijn, maar door het maken van transparante afspraken hoeft dat niet.
En wat te doen met een overdaad aan vrije tijd? Hobby’s, vrijwilligerswerk, verenigingswerk, oppas bij je kleinkinderen of sporten om er een paar te noemen. Voorwaarde is natuurlijk wel om eerst het bedrijf los te kunnen laten. Zo niet, dan blijft elke vrijetijdsbesteding een last. En lukt het je om die schakelaar om te zetten, of word je ertoe gedwongen, dan nog is het lastig om je op onbekend terrein te begeven. Dan kan het eerst erg stil om je heen worden. Want je oude vertouwde sociale structuren verdwijnen terwijl nieuwe zich nog moeten gaan ontwikkelen.
Leer daarom nieuwe vormen van vrijetijdsbesteding kennen, neem zo nodig deel aan een training waar alleen maar mensen komen met hetzelfde ‘luxeprobleem’. Of bied je kennis en ervaring aan andere bedrijven of scholen aan. Zolang het maar niet het schildersbedrijf is waar je zojuist de deur achter je hebt dichtgetrokken.
‘Aan de jonge generatie overlaten’
Stoppen met werken is een lastige wanneer je je hele leven hard hebt gewerkt. Voor Henk Sanders, mededirecteur van Sanders Schilderwerken in Emmen, geldt dat zeker. ‘Het heeft heel wat jaren geduurd voordat ik aan de geachte heb kunnen wennen en ik langzaam mijn draai heb weten te vinden.’
Henk Sanders (69), mededirecteur van Sanders Schilderwerken uit Emmen, had er op 65-jarige leeftijd nog een hard hoofd in hoe zijn leven eruit zou zien nadat hij zich uit de zaak had teruggetrokken, ‘Ik heb geen hobby’s’, zei hij tussen neus en lippen door tijdens een interview over een onderhoudsproject met SchildersVakkrant, ‘Dat wordt nog een lastige.’ Nu, vier jaar later, kijkt Sanders tevreden terug op de afgelopen jaren. ‘Een kwestie van afbouwen. Mijn jongere broer Geert en ik hebben de overdrachtsfase met de opvolgende jongere generatie bijna afgerond. Tot eind vorig jaar was ik nog dagelijks bij de zaak betrokken, vanaf het begin van dit jaar steeds minder, gemiddeld dagelijks nog geen halve dag meer.’
De term levenswerk is wel op Sanders van toepassing. De vrije tijd tijdens de lts en gedurende de schilderschool in Utrecht, maar ook de vrije weekenden tijdens de militaire dienstplicht bestonden voor Sanders vaak uit werken in de winkel en in de werkplaats. ‘Na mijn dienstplicht in 1969 startte ik vanzelfsprekend in de zaak. Toen na anderhalf jaar mijn vader overleed stond ik er alleen voor, verantwoordelijk voor de winkel, voor een schildersbedrijf, voor een autoschadeherstelbedrijf en voor ongeveer 23 man personeel.’ Sanders had op 30-jarige leeftijd al meer meegemaakt dan de meeste mensen op 50-jarige leeftijd. De arbeidsmoraal stond hoog in het vaandel. ‘De bouwvakvakantie duurde toentertijd nog één week en werd toen verlengd naar twee weken. Als je maar niet denkt dat het dan ook twee vakantieweken werden. In die tweede week was er altijd wel wat te doen. Mijn leven bestond dus uit werken, heel veel werken.’
En dat vele werken wierp zijn vruchten af. Sanders Schilderwerken maakte een expansie door en groeide uit naar een bedrijf inclusief autoschadeherstelbedrijf van in totaal 214 medewerkers. ‘Van een aantal winkels en het autoherstelbedrijf hebben we inmiddels afscheid genomen. Het aantal medewerkers bedraagt nu 120. Dat was ook beter in de aanloop naar de bedrijfsoverdracht.’
De vrije tijd stapelde zich op en Sanders hield zich in de tussentijd bezig met de bouw van een nieuwe woning en dacht ondertussen wel vier keer per jaar op vakantie te zullen gaan. ‘Het komt er maar niet van. En dat voor iemand zonder hobby’s. Vraagt een kennis bijvoorbeeld om advies bij een verbouwing dan maak ik daar graag een project van. Niets moet, alles mag. En verder mag ik graag adviseren als me iets gevraagd wordt.’ Met de jongere generatie zijn daarover geen duidelijke afspraken gemaakt over aanwezigheid en betrokkenheid. ‘Nee, maar ik snap dat je je langzaam terug moet trekken en het aan de jonge generatie over moet laten. En dat doe ik dan ook.’
‘Sinds begin van dit jaar hebben mijn vrouw en ik toch besloten ons wat meer met de tuin bezig te gaan houden. En we hebben een lijstje gemaakt van bestemmingen waar we graag naar toe willen gaan. Op het programma staan Namibië en Midden-Amerika. Ik houd van de natuur maar combineer dat graag met iets cultureels zoals in dit geval de Mayacultuur.’
Foto:
Werken is Henk(ie) Sanders niet vreemd. Van jongs af aan was het aanpakken geblazen in huize Sanders