‘Spuiten in museum is mogelijk’

Voor zover op de redactie bekend zijn alleen Tom Visser en Frank Buijtendorp de enige schilders die zich er op toeleggen om met innovatieve spuittechnieken kleurovergangen (gradiënts op wanden) aan te brengen met behulp van airless spuitapparatuur. Het duo begon er enkele jaren geleden mee voor een grote tentoonstelling van werken van de zestiende-eeuwse schilder Caravaggio en zijn navolgers in het Centraal Museum in Utrecht. De artdirector daar had bedacht dat de wanden van de zalen waar de schilderijen tentoongesteld werden verschillende kleuren moesten hebben. Ze moesten overal de suggestie van kaarslicht geven: onderaan lichter, verlopend naar donker. Visser en Buijtendorp bleken daartoe in staat, onder andere door een hulpstuk te ontwikkelen waarmee de spuitlans met een wieltje langs de muur rijdt en de nozzle in een welbepaalde hoek en afstand de juiste verneveling spuit.

Het resultaat werd door veel mensen gezien en bewonderd. Onder hen ook Maarten Spruyt, zelfstandig kunstenaar en tevens regelmatig artdirector voor verschillende exposities. Zoals van de expositie ‘Rothko en ik’, over het werk van de schilder Mark Rothko in het Stedelijk museum van Schiedam. Daar vroeg hij de spuitschilders ook voor. Tom Visser: ‘We hebben daar heel goed met hem samengewerkt. Voordat ik zelfstandig schilder werd, heb ik een kunstopleiding afgerond. Het kost me daarom weinig moeite om me in te leven in de gedachten van een kunstenaar. Het gaat er om de ideeën van Spruyt zo goed mogelijk technisch en esthetisch te vertalen naar een wenselijk spuitbeeld en kleurovergangen. En om te snappen dat iets soms helemaal over moet als het niet precies de sfeer oproept die de artdirector voor ogen staat.’

Bij dit soort opdrachten moet je daarnaast ook binnen een kort tijdsbestek kunnen presteren. Zeker ook bij de expositie Ode aan Kleur, die sinds eind september in het Kunstmuseum in Den Haag te zien is. Visser: ‘Er zou eerst een grote overzichtstentoonstelling over het modehuis Dior komen. Maar door corona kon dat niet doorgaan. Het Kunstmuseum doet veel aan mode en heeft een grote eigen collectie, zowel van historische kostuums en jurken als van een groot aantal wereldberoemde ontwerpers. Er werd het idee bedacht door curator Madelief Hohé. Ze stelde een tentoonstelling samen op basis van de eigen collectie over de verbintenis tussen mode en symboliek van kleur.

En ook in Den Haag werd Maarten Spruyt weer aangetrokken om de art-directie van de zalen te doen. Spruyt bij de opening van de expositie: ‘Kleur is enorm belangrijk, ik wilde er alle nadruk op leggen. De expositie moet echt zinderen van de kleur.’ De tentoonstelling beslaat vijftien zalen en zaaltjes die allemaal een andere kleur hebben. Twee daarvan heeft Visser mogen schilderen. De andere werden gerold en gekwast door schildersbedrijf Kees Melis uit Den Haag, de huisschilder van het museum. Het schilderwerk is daar strak en hoog verzadigd van kleur. Met gekleurd licht worden ook daar wonderlijke effecten bereikt. In de roze ruimte (een relatief bescheiden zaal) en in de blauwe ruimte, de grootste van alle zalen, mochten Visser en Buijtendorp aan de slag.

‘Beide ruimtes hebben we in totaal in twee dagen gespoten, de blauwe-paarse ruimte was relatief het eenvoudigst’, vertelt Visser. ‘Daar is de horizon bepaald op een halve meter boven de deurpost. Daarlangs laten we het blauw in paars verlopen, van boven naar beneden. We gebruikten hier weer die spuitlans met het wieltje, om het kleurverloop in een horizontale lijn heel strak en subtiel te krijgen.’ De kleurgradiënt is hier veel verfijnder gespoten dan destijds bij de Caravaggio-tentoonstelling. Zo blijft de kleurovergang heel subtiel op de achtergrond.’ De verlichting op de hele expositie is erg zacht en de kleurverlopen, het gekleurde licht en de lichtsterkte werken op een subtiele manier samen. Het oog moet moeite doen op deze tentoonstelling. En het beeld van de camera van SchildersVAKTV ging er behoorlijk van trillen.

‘Voor de roze ruimte hebben we het idee van de horizon veel vrijer ingezet. We hebben hier als basis de wanden heel licht roze gespoten en daaroverheen, intuïtief, wolkig, de andere kleuren aangebracht. Eigenlijk alsof je aquarelleert,’ legt Visser uit. ‘Vijf kleuren in elkaar verlopend. De laatste laag is plaatselijk gespoten met een best verzadigde rode kleur in horizontale richting, alleen op ooghoogte van de paspoppen, om een accent te geven.’

Gespoten werd met Sigma Mat. Visser en Buijtendijk zijn lid van Schildervannu en werken bij grote voorkeur met ecologische verfproducten. ‘Maar dit was een afspraak tussen het museum en Sigma, dan gebruik ik die verf natuurlijk.’ De kleuren mengden de spuitspecialisten met water om ze de juiste transparantie te geven. Visser: ‘Spruyt had zijn ideeën voor elke zaal eerst uitgewerkt op de computer en uitgeprint in kleur. Om daar een vertaalslag voor te maken naar het spuiten heb ik met verf en kwast een schets gemaakt op een stuk stucloper, dat weer aan Spruyt werd voorgelegd. Toen we eenmaal bezig waren, heb ik hem er weer bijgehaald om te kunnen vaststellen of we op de goede weg waren. Het spuiten zelf was heel leuk om te doen, heel fysiek, je bent met je hele lichaam een perfect spuitbeeld aan het maken.’ Visser zette tijdens het werk vijf airless pompen in, waaronder vier Graco’s GX FF, tamelijk eenvoudige apparaten, prima geschikt voor dit werk. En daarnaast een veel zwaardere pomp, de Graco Ultramax II 695 Procontractor. Hij heeft een veel grotere collectie verfspuiten, maar hij spuit dan ook al heel lang.

De luchtverversing werd geregeld met twee torens van 8 meter, met mobiele Airbo-afzuigunits, gesponsord door Klop Innovations. Visser: ‘Ook hier moesten we best een barrière overwinnen bij het museumbeheer. Verfspuiten in een museum, daar was men huiverig voor. We hebben nu, opnieuw, aangetoond dat het prima mogelijk is en geen overlast geeft.’ Visser, die ook ‘gewoon’ schilderwerk doet, al is het hoofdzakelijk in het hoge marktsegment, ziet nog veel meer mogelijkheden om met gradiënts bijzondere effecten te creëren. ‘Ik denk eraan om er vrij werk mee te gaan maken. Maar ik zou het ook helemaal niet erg vinden om voor andere, internationale exposities gevraagd te worden.’

Bekijk hoe de camera het bijna te kwaad kreeg in de video van SchildersVAKTV.