Boek over oude muurreclames

In een betrekkelijk korte periode aan het begin van de twintigste eeuw (1900- 1940) werden in Nederland reclame-uitingen op muren geschilderd. Het moeten er duizenden geweest zijn. Er zijn er nog maar een paar van over, die soms liefdevol hersteld worden. Koos Havelaar en Peter Nijhof zijn penningmeester en voorzitter van een stichting die daarin raad kan geven. Ze brengen nu een boek uit.

Commerciële schreeuwletters van vroeger, wat hebben we daar aan?

Havelaar: ‘Het behoort tot ons industrieel erfgoed, het is een stukje cultuur. We zeggen niet dat alles behouden moet blijven, maar er is al zo heel veel verloren gegaan. En veel mensen vinden het gewoon leuk om zo’n schildering te (laten) restaureren.’
Nijhof: ‘Veel mensen hebben herinneringen aan zo’n geschilderd affiche, mededeling of bedrijfsnaam. Het herstellen ervan kan soms een bijzonder effect hebben voor de samenhang in een buurt. En vaak is het ook gewoon mooi, iemand heeft het wel eens de “fresco’s van de middenstand” genoemd.’

En vaak door de plaatselijke schilder aangebracht

Nijhof: ‘Die deskundigheid bestond toen nog. Elke schilder kreeg les in beletteren op zijn opleiding.’
Havelaar: ‘Restauraties worden tegenwoordig soms door de plaatselijke schilder verricht, maar ook vaak, zoals in de Den Haag, waar ik betrokken ben bij een project waar jaarlijks één wandschildering wordt gerestaureerd, door gespecialiseerde decoratieschilders. Overigens heb je met nogal wat uitdagingen te doen. Zo werden er vroeger veel verven gebruikt die nu niet meer verkrijgbaar zijn omdat ze verboden zijn. Daarnaast waren veel schilderingen ronduit bont van kleur, schreeuwerig, in onze ogen. Daar moet je ook keuzes in maken. Breng je de originele kleuren terug, of de kleuren die de tand des tijds hebben doorstaan?’

Dus het niveau van de verschillende restauraties is nogal wisselend?

Nijhof: ‘Het zijn allemaal vrije initiatieven. Iemand ontdekt een schildering en loopt er warm voor om het te laten herstellen. Vaak weet men ons wel te vinden, bijvoorbeeld via onze site www.historischegevelreclame.nl. Vaak kunnen wij adviseren over de historische waarde van de schildering of de manier van restauratie. Dat helpt weer bij het verkrijgen van subsidies. Want dat wordt veel gedaan: de gemeente proberen te interesseren om te betalen voor het herstel. Al gaat het in de meeste gevallen niet om veel geld.’
Havelaar: ‘Er zijn allerlei richtingen en stromingen. Aan de ene kant heb je bijvoorbeeld Valkenburg, waar een groot aantal kleurrijke geschilderde affiches onder elkaar ontdekt zijn, die nu door het hele stadje opnieuw geschilderd worden. Dat is strikt genomen geen restauratie maar eerder reproductie. Aan de heel andere kant heb je Nijmegen, waar ze het principe lijken aan te hangen dat het mooi is om de schilderingen langzaam door de tijd te laten wegwissen.’

Tja… dat is wel een mooie gedachte, ze zijn toch ook nooit voor de eeuwigheid bedoeld?

Havelaar: ‘Klopt. Men huurde ruimte op een muur voor een bepaalde reclameboodschap voor een bepaalde tijd. Was die tijd verlopen, dan werd de uiting overgeschilderd. Er zijn verschillende muren gevonden met tientallen uitingen over elkaar heen. Tenzij je doet zoals in Valkenburg; je moet dan dus kiezen welke uiting je wilt restaureren, ten koste van de anderen.’
Nijhof: ‘Dat is trouwens ook de manier waarop heel veel van de muurreclames verdwenen zijn. In de zeventiger jaren zijn veel binnensteden gerestaureerd. Ze werden teruggerestaureerd naar de 17e, 18e eeuw. Elementen uit latere periodes, zoals muurreclames, werden dus verwijderd of overgeschilderd. Daarom vind je de meeste nog op uitvalswegen van steden, waar geen Monumentenzorg langs is geweest.’

En nu is er een boek, dat op 30 maart aan Kees van Kooten wordt overhandigd. Was er behoefte aan?

Havelaar: ‘Van Kooten wilde het meteen graag in ontvangst nemen. In zijn verhalenbundel Modernismen schrijft hij over zijn eigen verzameling foto’s van Franse geveladvertenties. Die verzameling blijkt hij nog steeds te hebben en bij te houden.’
Nijhof: ‘De wens om een boek te maken is vergelijkbaar met de wens van onze stichting, die we in 1999 hebben opgericht. Het is allemaal liefdewerk oud papier, hoor. We doen het allemaal naast ons gewone werk. Daarom heeft het wel even geduurd. Het boek geeft een beknopte geschiedenis van de muurreclame, te beginnen bij de Egyptenaren, en laat vooral heel veel voorbeelden zien uit verschillende delen van ons land. Er zijn veel plaatselijke verenigingen die veel werk verzetten.’

Is de muurreclamerestauratie eigenlijk een Nederlands verschijnsel?

Havelaar: ‘Voorzover we weten wel. In Frankrijk zijn er dus wel veel, maar wordt er niet veel aan restauratie gedaan. In Duitsland is het juist zo dat de muurreclame nooit helemaal weg is geweest. Daar worden nog steeds, soms waanzinnig grote, reclames op muren geschilderd. Alleen in België is de situatie zo ongeveer als bij ons. Daar is een stichting zoals die van ons in oprichting. Die zijn eens bij ons komen kijken hoe wij het doen.’
Nijhof: ‘Wat ons wel zorgen baart is dat er nog wél aandacht is voor de restauratie van muurreclames, want dat geeft publiciteit en het is wat nieuws. Er zijn sponsors voor te vinden, de gemeente helpt mee. Maar voor onderhoud is de aandacht heel veel minder. Terwijl zo’n schildering toch na een jaar of vijftien zeker weer onderhouden moet worden. Misschien dat dankzij dit boek de aandacht, ook voor het onderhoud, zal toenemen.’