Hoe het nu precies zó erg fout heeft kunnen lopen is een mysterie. Zeker is dat de muurverf in de Enkhuizer Zuiderkerk al na 2 maanden na de grootschalige renovatie in 2003 van de muren begon af te bladderen. Negen jaar later is een oplossing gevonden: ThermoShield.
‘Bij de renovatie is voor de bekleding van de wanden gekozen voor een zoutdoorlatende mortel’, vertelt Tjeerd Bielsma, sinds 2006 koster en als kerkrentmeester verbonden aan de St. Pancras of Zuiderkerk. En tevens de aangewezen man voor de functie, want hij was in zijn werkzaam leven bouwkundig opzichter bij verschillende aannemers in de omgeving van het middeleeuwse stadje aan het IJsselmeer.
Schade door zout water
‘Toen deze kerk gebouwd werd, tussen 1423 en 1524, lag Enkhuizen aan de Zuiderzee, en was hier overal zout water. Dat zout is in de stenen gaan zitten, en trekt met het vocht mee richting de warme kant, dus in de zomer naar buiten, in de winter, als de kachel aan is, naar binnen’, legt hij uit. ‘Op zich is het idee om een zoutdoorlatende mortel aan te brengen natuurlijk zo slecht niet: je wilt niet dat er onder je mortellaag een zoutlaag ontstaat. Dat levert ofwel problemen met de hechting van de mortel op, ofwel problemen met de vocht- en zouthuishouding in de stenen zelf. Alleen, dat uittredende zout en vocht levert dus wel grote problemen op met de verflaag die er overheen moet worden aangebracht.’
Uitademen van mortellaag
In dit soort situaties wordt nog wel eens aanbevolen om de mortellaag eerst zeker een jaar of drie te laten ‘uitademen’ vooraleer er een verflaag op aan te brengen. Bielsma: ‘Maar dat is hier niet gebeurd. Zo is de muur, die helemaal kaal gemaakt is, eerst kletsnat bevochtigd voor met de mortel begonnen is. Dat zal we voor de hechting bedoeld zijn, maar ondertussen maak je de stenen natuurlijk nog natter, waardoor het uittreedproces alleen maar verergerd wordt.’ In ieder geval, toen Bielsma aantrad, zag de Zuiderkerk er vreselijk uit. Werkelijk nergens lijkt de verf gehecht te hebben. Grote stukken grijze muurmortel zijn zichtbaar in een vlekkerig geheel.
Thermoshield
In een overleg van kerkrentmeesters, de zogenaamde Vereniging Monumentale Kerken West-Friesland, kwam Bielsma in contact met schilder Hans van Kampen uit Schagen. Die vertelde hem over zijn ervaringen met ThermoShield, in Nederland vertegenwoordigd door Coateq en geleverd door Mooij Verf. ‘We hebben iemand van Coateq laten komen om een paar proefstukken op te zetten’, vertelt Bielsma. Henk van Leeuwen, van Coateq: ‘Dit is een typisch geval waar ons product een oplossing kan zijn. ThermoShield, een Europese doorontwikkeling vanuit de Amerikaanse Nasa, is gemaakt met keramische bolletjes die een capillaire werking teweegbrengt waardoor vocht op een actieve manier uit de muur gezogen wordt. Het is dus niet alleen een ‘dampopen’ verf, maar de verf transporteert het vocht ook actief.’
Werkt als hechtprimer en warmte-isolator
Bielsma is, een jaar na het opzetten van de proefstukken, in ieder geval zeer enthousiast. Inmiddels is hij met een ploeg vrijwilligers begonnen om de hele kerk in de ThermoShield te zetten. Die schilderen elke donderdagochtend om hopelijk in april klaar te zijn. ‘We borstelen met een grove borstel de oude verf van de stuclaag’, legt hij uit. ‘Wat blijft zitten mag blijven zitten. Ik heb namelijk gemerkt: als je een laag aanbrengt en laat drogen, dan werkt ThermoShield ook nog eens als een hechtprimer: het zet de oude verfresten vast.’ Daarna wordt nog een tweede laag aangebracht en is het schilderwerk gereed. ‘De proefstukken hebben zich geweldig gehouden’, zegt Bielsma. ‘En als je je hand er op legt voel je het effect dat ze ook nog claimen: dat de verflaag een warmte-isolerende werking heeft. Inderdaad voelt de omringende muur beduidend kouder aan dan de muur die met ThermoShield behandeld is. ‘Ik hoop daar in mijn stookkosten, als de kerk helemaal klaar is, profijt van te ondervinden’, glimlacht Bielsma.