Digitale restauratie van monumentale plafonds

360 graden fotografie en virtual reality kennen inmiddels verschillende toepassingen in de bouw en geven verbluffende resultaten. Een nog niet eerder vertoonde inzet is die van de zogenoemde digitale restauratie. Deze nieuwe manier van ‘restaureren’ is onlangs gebruikt bij twee plafonds in een monumentaal pand in de binnenstad van Tilburg.

Zowel 360 graden fotografie als digitale 3D-tekeningen kunnen worden gebruikt als input voor virtual reality (VR) en augmented reality (AR). In de bouw kennen we hier al verschillende toepassingen ervan. Zo kan bijvoorbeeld nieuwbouw zeer realistisch worden gevisualiseerd, terwijl er nog geen steen is gemetseld. Dit gebruik is al behoorlijk ingeburgerd.

Een minder bekende toepassing wordt in de zorg gebruikt; een bejaarde man of vrouw die noodgedwongen gaat verhuizen naar een verzorgingsflat kan minder angstig worden voor het onbekende door een visualisatie van de nieuwe situatie waarin de eigen vertrouwde meubels zijn te zien. Weer een andere toepassing is die waarbij verffabrikanten of architecten aan hun klant de mogelijkheid bieden om ‘ter plekke’ in de digitale ruimte kleuren en materialen te kiezen. Al ‘lopend’ in de 3D-omgeving kunnen die keuzes worden beoordeeld.

Compleet nieuw aan dit firmament is de toepassing digitale restauratie. Deze nieuwe manier van ‘restaureren’ is onlangs gebruikt bij twee plafonds in een monumentaal pand in de binnenstad van Tilburg.

Herenhuis

Het sfeervolle herenhuis op de Heuvelring in Tilburg werd in de 19^e eeuw gebouwd als woonhuis voor de textielfabrikant Mutsaers. Na vele bewoners en bestemmingen en evenzovele aanpassingen kwam het pand in 2017 in het bezit van Kragt Vastgoed uit Eindhoven. Dit bureau herontwikkelde het pand tot appartementen voor starters en expats.

De keuze voor digitale restauratie was niet voorzien, maar werd ingegeven door de situatie. Bij het weghalen van twee lagen verlaagde plafonds kwamen er tot ieders verrassing twee prachtige, rijk gedecoreerde 19^e eeuwse plafonds in eclectische stijl – compleet met ornamenten – tevoorschijn. De blijde verrassing werd echter wel getemperd door de vier grote gaten die het ophangsysteem van het verlaagde plafond had achtergelaten.

Eeuwig zonde vinden we nu, maar in de jaren 70 van de vorige eeuw waren verlaagde plafonds in de mode en was het bewustzijn met betrekking tot het behoud van het monumentale erfgoed heel anders dan tegenwoordig. Het kwaad was geschied en de ontwikkelaar stond nu voor een moeilijke keuze.

Virtual reality

“De plafonds kwamen als een verrassing en zijn ontzettend bijzonder om te zien”, aldus Joey Kivits van Kragt Vastgoed, “maar wat konden we ermee? We dachten samen met de gemeente na over of en hoe we de plafonds een plek zouden kunnen geven in de appartementen. Volledig restaureren? Een of meerdere delen in het zicht laten? Of intact laten en er een nieuw verlaagd plafond plaatsen?”

“Maar ja, gezien brandveiligheid, het geluid van bovenliggende appartementen en de nieuwe inrichting zijn we tot de conclusie gekomen dat we ze niet in het zicht konden laten. Dat was erg jammer om te moeten concluderen”. Einde verhaal zou je denken, maar dat was niet zo. “Ondanks dat we alle gangbare opties hadden overwogen, bleef het idee knagen dat iemand pas over jaren dit plafond zou kunnen zien. Hoe konden we de plafonds toch op een of andere manier presenteren aan mensen en de uiteindelijke bewoners? Toen schoot het te binnen: virtual reality!”

Vervolgens legde Kragt Vastgoed dit idee voor aan het visualisatiebureau Architectuurproducties uit Eindhoven. En dat bleek het juiste adres te zijn; Architectuurproducties visualiseert nieuw te bouwen architectuur en ook nieuw te bouwen interieurs van winkel- en horecaketens. Daarbij zet het visualisatiebureau regelmatig de toepassing van VR (virtual reality) en AR (augmented reality) in. “Wij gebruiken VR en AR omdat het de ervaring van de werkelijkheid het best benadert én omdat het ‘fun’ is”, aldus directeur-eigenaar Lucien Havermans.

Digitale restauratie

Om de pracht van deze plafonds toch zichtbaar en beschikbaar te houden, werd gekozen om de plafonds digitaal te restaureren. Dat was een oplossing die voor de betrokkenen helemaal nieuw was. Een creatieve oplossing doordat bestaande techniek wordt toegepast op een nieuwe situatie.

De digitale restauratie bestond uit een aantal stappen. Allereerst werden de plafonds in de beschadigde vorm zo nauwkeurig mogelijk vastgelegd door middel van hoge resolutie 360 graden fotografie vanuit een vast punt. De tussenstappen zijn zo klein dat de specialistische software de beelden later in elkaar kan laten overvloeien. Deze 360 graden beelden zijn vervolgens uitgeklapt tot een vlak beeld om het bewerken van het beeld te vergemakkelijken. De pixels van de gave stukken werden zorgvuldig gekozen.

“Dat viel niet mee”, aldus Joris Dekkers, senior visualiser bij Architectuurproducties. “Sommige delen ontbraken en de invloed van het licht en de weerkaatsing ervan hebben het beeld beïnvloed. Dan moet je echt afwegen welke delen je gebruikt om te kopiëren.”

Na deze zorgvuldige afweging zijn de grote gaten in het plafond weer (digitaal) dichtgemaakt, zijn de decoraties zijn (digitaal) bijgeschilderd en zijn de ornamenten (digitaal) aangeheeld.

Resultaat

Het resultaat is een compleet en gaaf 3D-beeld van de twee plafonds. Op deze manier zijn de plafonds gedocumenteerd en beschikbaar voor kunsthistorici, restauratieschilders en -opleidingen en natuurlijk voor volgende generaties. De digitale restauratie in deze vorm is niet perfect. Het documenteren en kalibreren van de kleuren en het documenteren van de gebruikte verfsoorten is wellicht een mooi vervolgproject.

De zeer hoge resolutie van de beelden maakt de restauratie extra aantrekkelijk. Dankzij de hoge resolutie is meer te zien dan een mensenoog kan waarnemen. Dat levert een bijzondere kijkervaring op waarbij elk detail, elke penseelstreek en – als je maar ver genoeg inzoomt – zelfs het spinrag op de ornamenten zichtbaar is!

Projectie

In plaats van ambachtelijke restauratie of reconstructie zou het nog een optie zijn om dit gerestaureerde digitale beeld met een beamer weer te projecteren op de plafonds. Of te printen op een doek en dat op te spannen. Daar is nu echter niet voor gekozen. Maar het is dankzij de digitale techniek wél mogelijk om de plafonds, compleet met lichtinval en uitzicht, voor iedereen te ervaren. Alsof je er zelf onderstaat. En daarvoor hoeft u niet naar Tilburg (zie kader).