Een klodder plamuur, een likje verf en klaar is Kees: de Franse slag lijkt in Oekraïne uitgevonden. Vlak voordat het Europese Kampioenschap van start gaat, brengen de speelsteden de laatste verflaagjes aan. Experts twijfelen aan de bestendigheid van het werk, ontdekte fotojournalist Jerom Rozendaal.
Groene vlekken
Ik dacht terug aan deze rit nadat ik in de Oekraïense hoofdstad Kiev in een parkje van het voorjaarszonnetje had zitten genieten. Bij het opstaan ondervond ik weerstand, er zaten groene vlekken op mijn broek. Oekraïners blijken om deze reden altijd op een krant of plastic zak te gaan zitten.
Eind maart is het voorjaarswerk in Kiev in volle gang. Parken worden aangeharkt, bankjes, telefoonpalen en schuttingen worden geschilderd. Dit jaar wordt er extra aandacht aan besteed. Oekraïne is immers samen met Polen gastheer van het EK Voetbal en het land wil goed voor de dag komen.
‘Renovatie’
Een kleine 600 schilders werkten in het najaar van 2011 aan de renovatie van 300 historische gevels, gelegen in een straal van 1,5 kilometer rond het Olympisch stadion, waar op 1 juli de finale van het EK gespeeld zal worden. Het stadsbestuur van Kiev trok zo’n 5 miljoen euro uit voor het project en nam vier bouwbedrijven in de arm. KBK was een van de gelukkigen en knapte 70 gevels op, waarvoor het 140 ton aan pleister, 15 ton aan grondverf en 25 ton aan lak gebruikte.
Wrange smaak
‘Kort na het EK brokkelt het plamuur en de verf er weer af en zien de huizen er als vanouds uit’, voorspelt Oleksiy Yanchyck, manager veiligheid bij Alpprom, een bedrijf dat zich specialiseert in ‘rope acces’, waar bij het bereiken van de gevels gebruik gemaakt wordt van abseiltechniken. Alpprom, dat twintig man op de loonlijst heeft staan, was een van de vele onderaannemers van KBK.
Yanchyck heeft een wrange smaak aan de EK-gevels overgehouden. ‘Het loon was belabberd. We kregen minder dan 2 euro per vierkante meter. Voor dat geld kun je geen kwaliteit leveren. Het was een kwestie van gaten opvullen en er verf op smeren.’ Voor resterende klussen ter voorbereidingen op het EK hoeven ze bij hem niet meer aan te kloppen: ‘Zo vlak voor het EK is het helemaal een heksenketel. Dan werk je met zijn tienen op een bouwput en moet alles snel, snel voor zo weinig mogelijk geld.’
Opknappen
Een paar uur voor ons interview heeft Yanchyck volgens eigen zeggen toevallig net bedankt voor een EK-klus in het centrum van Kiev. Het torenhoge Sporthotel, op steenworp afstand van het Olympische stadion, wilde het bedrijf inhuren voor schilderwerk aan de buitenkant.
Schilderwerk is een van de werkzaamheden van Alpprom en valt onder de noemer ‘gevelwerk’. ‘Oekraïne kent nauwelijks pure schildersbedrijven’, vertelt hij. ‘Dat is een te nauw specialisme, waarmee geen boterham te verdienen is.’ Hij laat op foto’s zien hoe de EK-gevels door Alpprom op het oog flink opgeknapt zijn. De schilders hangen op de foto’s in de touwen. ‘Steigers worden wel gebruikt, maar ‘rope acces’ is veel goedkoper en wordt daardoor vaak geprefereerd’, verklaart hij de Oekraïense aanpak.
Doden
Vasyl Andreyev, voorzitter van de Oekraïense vakbond van bouwvakkers, vertelt dat arbeiders vaak op onveilige werkplekken tegen zeer lage lonen werken. ‘Arbeidsveiligheid is geen prioriteit van veel bouwbedrijven.’ De Oekraïense evenknie van de arbodienst is slecht ontwikkeld en controlediensten zijn vaak corrupt.
‘Tijdens de EK-bouwwerkzaamheden zijn 14 bouwvakkers omgekomen in Oekraïne, tegen 4 in Polen’, vervolgt de vakbondsman zijn verhaal. De gevaarlijkste bouwput bleek het Olympische stadion, waar acht werknemers het leven lieten. Tijdens de voorbereidingen is het regelmatig voorgekomen dat bouwvakkers maanden niet uitbetaald kregen of zelfs voor de eerste uitbetaling ontslagen werden. Andreyev: ‘Bouwvakkers komen vaak van het achterland van de grote steden (waar weinig werk is, red.) en werken voor tussenpersonen die weer stromannen van anderen zijn. De structuur is erg onduidelijk, waardoor het lastig is verhaal te halen.’
Connecties
Ook de procedure van aanbesteding is vaak intransparant. Er kleven veel geruchten van corruptie aan de EK-bouwprojecten. Staats- of bevriende bouwbedrijven zouden volgens critici bevoorrecht zijn in de aanbesteding, waardoor de bouw vaak duurder uitpakt dan noodzakelijk. ‘Zonder connecties kun je nooit een staatstender binnenhalen’, beaamt Yanchyck van Alpprom. De bouw van het stadion in de West-Oekraïense stad Lviv werd gegund aan een Oekraïens bedrijf, terwijl het Oostenrijkse Alpine Bau een goedkoper concept had ingediend.
Piek
Ondanks de vele negatieve kanten, hebben de EK-voorbereidingen het land veel goeds gebracht. De bouwsector kende na de financiële crisis in 2008 een enorme terugval en veel bouwvakkers zaten werkloos thuis. De Oekraïense vakbond voor bouwvakkers schat dat er tijdens de piek ruim 40.000 bouwvakkers aan EK-objecten werken. Bouwvakker van alle uithoeken van het land vonden emplooi in de vier Oekraïense speelsteden, waar nieuwe vliegvelden, hotels, stadions en wegen uit de grond gestampt moesten worden.
Muurverf
Ook de verfproducenten lijken te profiteren van de EK-voorbereidingen. ‘Er is een opwaartse lijn te zien’, vertelt Mauno Nurm, directeur Oekraïne en Wit-Rusland van het Finse Tikkurila. ‘Maar we kunnen pas na het EK zeggen of de stijging louter aan het EK is toe te schrijven.’ De Tikurilla-fabriek in Kiev produceert onder andere de muurverf Kolorit. Veel van de EK-voorgevels in Kiev zijn met deze verf bewerkt.
Met de muurgevels verloor Tikkurila de officieuze EK-prestigestrijd onder verfproducenten. Deze eer viel ten deel aan Caparol en International (Akzonobel) die het Olympische stadion (toch het meest prestigieus als EK-symbool) kleur gaven. ‘Maar onze verf zit dan weer op het Kremlin’, verdedigt Nurm zich met een glimlach.
Niet aanbevolen
De verfproducent is een van de westerse bedrijven die Oekraïense markt na de val van de Sovjet-Unie in 1991 bestormde. Volgens Nurm is er nog een wereld te winnen voor de verfindustrie in Oekraïne. ‘In Europa ligt de verfconsumptie op 12 liter per persoon per jaar, hier is dat 5 liter. En zestig tot tachtig procent van de markt wordt gedomineerd door het goedkope segment.’
Dit soort verf, dat soms sporen achterlaat als je er met je hand overheen strijkt, is veelal verf van Oekraïense makelij (voor duurdere verf moeten grondstoffen ingevoerd worden). Alhoewel de verf vanaf 2 euro per liter bepaald niet duur is, kan een medewerker van een grote bouwmarkt in Kiev het kleurtje niet aanbevelen. ‘Na een jaar moet je weer opnieuw verven’, zegt hij. Het Nederlandse SPS staat beduidend hoger aangeschreven bij de verkoper.
Kleurtje
Toch kiezen veel Oekraïners, waaronder de overheid, voor de goedkope verf. De korte levensduur van het product verklaart waarom Kiev elk jaar haar (park)bankje verft en waarom Oekraïners dus op een krant gaan zitten. Tikkurila zegt dat de verfkeuze door financiële daadkracht is ingegeven. Met een gemiddeld maandinkomen van 200 euro is verf een luxegoed.
Dit verklaart volgens hem waarom vooral op het plattenland onderhoud van zeer slechte kwaliteit is. Nederlander Rieks Bosch die afwisselend in Oekraïne en Nederland verblijft, meent dat ook de Oekraïense verfcultuur hieraan bijdraagt. ‘Men is zich er hier niet van bewust dat verven ook conserverend werken, het wordt meer beschouwd als iets een kleurtje geven. De grondlaag wordt nauwelijks tot niet bewerkt als men gaat schilderen.’