Decennialang was het rijksmonumentale ’Huisje van Balk’ een bouwval, maar na een ingrijpende restauratie staat het er sinds maart weer piekfijn bij. Zo is het dorpje Oosterleek (NH) een bezienswaardigheid rijker. Op basis van kleurhistorisch onderzoek voerde Jeroen Wilbrink Decoraties restauratieschilderwerk uit in het interieur.
Oosterleek ligt aan de dijk van het Markermeer, tussen Enkhuizen en Hoorn. Aan de westkant van het dorp staat op een terp het ‘Huisje van Balk’, vernoemd naar de vroegere bewoners: de familie Balk. Het pand (5,6 bij 16,7 meter) is een zeldzaam goed bewaard gebleven voorbeeld van een Westfries langhuis uit de 18e eeuw.
Het heeft een eenvoudig houtskelet dat is ingevuld met houten en stenen gevels. Het pand bestaat uit drie vertrekken: een voorhuis, woonkamer met bedsteden (zogenoemde middelwoning) en achterkamer (keuken). Verder herbergt het nog een ruimte, waar zich vroeger een stal voor drie koeien bevond.
(Foto: Ton Heerooms)
In 2015 was het Westfriese langhuis nog een bouwval.
Vanaf 1995 kwam het huis leeg te staan en trad het verval in. Hendrick de Keyser, de vereniging tot behoud van architectonisch of historisch waardevolle huizen en interieurs in Nederland, besloot het zeldzame, Westfriese langhuis – dat inmiddels een bouwval was geworden – in 2015 van de erven Balk te kopen en liet Pronk Bouw uit Warmenhuizen in oktober 2016 met de restauratie beginnen.
TPA HG Architecten uit Hoorn was de architect. Bij de wederopbouw werden zoveel mogelijk oude bouwmaterialen van het pand behouden en hergebruikt.
Schilderwerk
De opdrachtgever deed een beroep op restauratie- en decoratieschilder Jeroen Wilbrink uit Beverwijk om de originele kleuren terug te brengen in het interieur, nadat specialist Bert Jonker eerst historisch kleuronderzoek had gedaan.
“Behoud wat er qua schilderwerk behouden kan worden en pas nieuw schilderwerk aan op de bestaande situatie. Dat was de opdracht die ik kreeg van Hendrick de Keyser”, vertelt Wilbrink. Samen met zijn medewerkster Gaby Droog en SintLucas-stagiaire Bianca de Bruijn voerde hij het bijzondere project uit.
“De teruggevonden hout- en marmerimitaties op de wanden en schouwen hebben we eerst goed schoongemaakt met water en Tri-ammonium 3 procent. Ze waren erg smerig en wit uitgeslagen. We moesten het vuil er echt afweken. Vervolgens heb ik de basiskleuren voor de houtimitaties bepaald en, alleen daar waar het echt nodig was, gaatjes dicht gemaakt. Het vulmiddel hebben we meteen aangekleurd en ontstoord, zodat we het later niet meer hoefden bij te werken”, zegt Wilbrink.
Hij en zijn team brachten hout- en marmerimitaties en bieswerk terug in het interieur. Diverse wanddelen zetten zij in de olieverf of synthetische vernis. Ook werden bepaalde oude olieverfdelen aangeheeld. De houtimitaties werden geglaceerd.
De meest belaste delen in de woning (zit- en slaapgedeelte, bedsteden, trapopgang en deuren) schilderde Wilbrink in watergedragen verf. “In de keuken en in het achterhuis bleken bepaalde wanddelen in het verleden te zijn overgeschilderd met dodekop. Dat hebben we laten zitten en aangeheeld”, zegt hij.
Weglaten
“Restaureren is vooral ook de kunst van het weglaten”, vindt de schilder. “Daarom heb ik de deuren en de oude delen in het voorhuis alleen maar schoongemaakt en verder niet meer geschilderd om zo de authentieke look extra te benadrukken. Dat geeft een mooi effect in het geheel. In een van de kamerkasten vonden we nog oude kranten die destijds de tocht tegen moesten houden. We hebben daar nu wederom kranten – oude exemplaren uit 1948 – in aangebracht”, glimlacht hij.
Bij al zijn handelingen overlegde Wilbrink telkens met Hendrick de Keyser over zijn wijze van aanpak om achteraf geen scheve gezichten te krijgen. “Dat werkte prima. Het grootste knelpunt in dit project? Dat waren de meerdere kleuren blauw die in het voorhuis moesten worden aangebracht. Het was moeilijk om daar eenheid in te krijgen. Dat was vooral een kwestie van kijken, opzetten, laten drogen en weer aanpassen. Daarbij speelde uiteraard ook de lichtinval een grote rol.”
Groei
“We hebben dit bewerkelijke project uitgevoerd op basis van een gecalculeerde begroting, waarin je de risico’s van onvoorzien extra werk goed kunt opvangen”, zegt Wilbrink. “Uit vaktechnisch oogpunt was het een interessante klus. Het is geen werk waar je even snel de kwast over kunt halen. Toen ik tijdens de restauratie voor het eerst in het pand kwam en het uit te voeren schilderwerk opnam, dacht ik eerst bij mezelf: ‘Wat moet dit gaan worden’? Het was er een bouwchaos en ook vochtig en koud. Gedurende het project groeide bij mij echter het besef dat er iets moois groeide. Het fraaie eindresultaat zegt, denk ik, alles!”
Hendrick de Keyser richtte het interieur opnieuw in, zodat de woning nu weer een 18e/19e eeuwse uitstraling heeft met enkele moderne aanpassingen.
Monument en bed
VOF Kooijman Schilders in Kolhorn schilderde het exterieur van het Huisje van Balk in authentieke kleuren en voerde ook alle glaszetwerk uit. Specialisten van Hendrick de Keyser richtten het interieur opnieuw in, zodat de woning nu weer een 18e/19e eeuwse uitstraling heeft met enkele moderne aanpassingen (wc, badruimte, slaapkamer op eerste etage). 
In maart jongstleden werd, na anderhalf jaar restaureren, het bijzondere restauratieproject opgeleverd en officieel heropend. De vereniging verhuurt het huis voortaan als vakantiehuis waar de gasten kunnen beleven hoe het is om in een historisch huis te verblijven (zie www.monumentenbed.nl) en als vergaderruimte.
(Alle foto’s: Margreet Nijman Fotografie)