Het meest gebruikte witte pigment, titaandioxide, is aangemerkt als verdacht carcinogeen. Er wordt beroep aangetekend, maar deze informatie negeren, is onverstandig. Voldoe aan de zorgplicht en eis standaard het gebruik van stofmaskers en handschoenen op het werk, stelt vakredacteur Cees Dijkstra.
Titaandioxide in de verdachtenbank
ECHA (European Chemicals Agency) heeft het kankerverwekkend vermogen van titaandioxide onderzocht en vond, volgens eigen zeggen, hiervoor voldoende bewijs. Frankrijk is hierbij de touwtrekker(1). De verffabrikanten (VVVF) vinden de conclusie voorbarig en hebben onlangs bij de overheid hiertegen bezwaar aangetekend(2), maar het feit ligt er. De gehele branche weet nu dat titaandioxide mogelijk een zeer ongezond goedje is en moet daarom nú maatregelen treffen.
Werkgever
Als werkgever heb je over tien, twintig jaar een groot probleem indien door ziek personeel claims worden ingediend en je niet kunt aantonen maatregelen te hebben genomen terwijl er een verdachte situatie was qua carcinogeniteit. Een herhaling van de geschiedenis rond asbest dringt zich op. Het is niet ondenkbaar dat schilderondernemers in de toekomt aansprakelijk worden gesteld voor schilders doe ziek worden. Vanaf nu weet de branche immers van mogelijk titaandioxiderisico’s, en hebben ondernemers een zorgplicht naar hun werknemers. Niet dat het direct zo’n vaart zal lopen met claims, maar toch. Wanneer werknemers kunnen aantonen dat hun ziek zijn is veroorzaakt door bijvoorbeeld het veelvuldig schuren van oude titaandioxidehoudende verven kan de rechter hen het voordeel van de twijfel geven. Werkgevers moeten hun werknemers dan ook waarschuwen voor veiligheidsrisico’s. Vanaf nu is dat ook van toepassing voor het verwerken en bewerken van witte verf en dan met name lakverven.
Witte verf
Titaandioxide is een hoofdbestanddeel van witte verf. Vooral in houtverven zit relatief veel titaandioxide. Maar ook in muurverven en andere witte afwerkingsproducten zit titaandioxide. Of het nu om binnen- of buitenverf gaat en of het nu om alkyd of watergedragen verf gaat, overal is titaandioxide aanwezig. Ook in zogenoemde natuurverven zit deze grondstof. Titaandioxide geeft de verf een zeer goede dekking, waardoor de onderliggende lagen niet doorschijnen.
Populair pigment
Zo’n honderd jaar geleden kwam titaandioxide als pigment voor verf op de markt. Het pigment gaf aan de verf een fraaie witte kleur en een geweldige dekking. Het was in die periode een belangrijke aanzet tot het verdringen van de toen traditionele pigmenten zoals loodwit, zinkwit, lithopoon en zinksulfide. In die jaren werd het zogenoemde anataas-titaandioxide gebruikt. Omstreeks de Tweede Wereldoorlog werd deze verdrongen door rutiel-titaandioxide. Met allerlei technieken lukte het hiermee een zeer goed in verf te malen en met veel bindmiddelen te combineren pigment te maken. Het pigment was goed houdbaar in de bus en zakte niet uit (geen bodemkoek meer), het gaf een zeer goede dekking (minder laagdikte nodig) en bood bij blootstelling aan weer en wind een buitengewoon goed glans- en kleurbehoud.
In de loop van de vorige eeuw werd titaandioxide het belangrijkste pigment voor de verfindustrie. Het heeft verreweg de grootste dekkracht en het is goed bestand tegen licht, vocht, chemicaliën en hoge temperaturen. Het is bovendien chemisch inert en reageert met geen enkel bindmiddel. Daardoor blijft de oorspronkelijke elasticiteit van het bindmiddel veel beter behouden.
Persoonlijke bescherming
Het meest gebruikte pigment is nu verdacht. Het zit echter op zeer veel ondergronden en er wordt dagelijks door elke schilder mee gewerkt. Voor het schilderen moet worden geschuurd en daarbij ontstaat stof. Dit kan worden ingeademd en kan, zoals we nu weten, mogelijk aanleiding geven tot het ontstaan van kanker. Het dragen van stofmaskers bij het schuren en het dragen van handschoenen bij het schilderen was altijd al beter voor de gezondheid. Dat moeten we dus vanaf nu standaard doen. Niks mis mee. Een arts heeft tegenwoordig ook standaard handschoenen aan en een mondkapje voor. Voor een professionele uitstraling misstaan persoonlijke beschermingsmiddelen eveneens niet. Het advies is dan ook om maatregelen te treffen en deze te handhaven. Bij schilderen handschoenen dragen en bij schuren een masker.
Andere kleur
Overigens is het overstappen op kleur ook een optie om de risico’s te verminderen. Er is geen land in Europa waar zoveel met ‘wit’ wordt geschilderd. Waarom geen kleur gebruiken? We zijn het hier niet gewend, maar er zijn genoeg mogelijkheden. In Eisma’s Schildersblad(3) schreven we hier al over. Toen stond titaandioxide als wit pigment ook ter discussie, omdat hiervan de prijs exorbitant steeg (+88%). Het niet meer wit, maar in kleur schilderen werd toen als alternatief aangedragen.
Neem bijvoorbeeld de goot. Vaak is deze wit. Waarom niet donkergroen of antraciet? Het kan fraai zijn en je hoeft bovendien minder vaak de goot schoon te maken, omdat vuil en aanslag eenvoudigweg minder zichtbaar zijn. Het plafond kan ook best een tintje krijgen. Zo ook de zijwangen van dakkapellen, de draaiende delen (niet alleen de deur, maar ook de ramen), de panelen en de betimmeringen. Deze kunnen allemaal in een kleur worden geschilderd. Het is beter voor mens, milieu én de portemonnee.
Dat donkere kleuren warmer worden in de zon dan witte verf hoeft geen nadeel te zijn. Het is namelijk gebleken dat kleur niet alleen invloed heeft op de temperatuur, maar ook op het vochtgehalte van het hout. Hout en ondergronden worden sneller droog.
Conclusie
Vijf tot tien jaar geleden begon de prijs van titaandioxide sterk te stijgen. Hier maakte de verfindustrie zich toen enorm druk over. Zij is daarom al jaren druk doende te onderzoeken hoe minder gebruik hoeft te worden gemaakt van dit steeds duurder wordend pigment. Nu titaandioxide qua veiligheid in het verdachtenbankje zit, kan de schilderswereld zich eveneens druk maken. Prijs kun je doorberekenen, maar ten aanzien van de gezondheid van schilders valt er niks te verrekenen. Als je nu – met de huidige kennis – geen maatregelen neemt, kun je als werkgever op lange termijn claims verwachten.
Bronnen:
1. https://www.attentia.be/nl/nieuws/echa-zal-titaandioxide-classificeren-als-kankerverwekkend-bij-inademing
2. https://www.schildersvak.nl/actueel/vvvf-wijst-overheid-op-impact-voorstel-tio2/
3. Eisma Schildersblad (2012) – Kleur bekennen, wit relatief duur
Tabel 1: Brekingsindex van verschillende stoffen.
Materiaal Brekingsindex (bij 550 nm)
Lucht 1,00
Water 1,33
Bariumsulfaat 1,64
Lithopoon 1,84
Loodcarbonaat 1,94
Zinksulfide 2,37
Titaandioxide 2,75