Herstellen van gebreken op steenachtige oppervlakken

Het zoeken naar de oorzaak van een gebrek in/op een ondergrond vereist een analyse en op een rij zetten wat er precies aan de hand is. Hierbij is een methodische aanpak nodig op basis van vakinhoudelijke kennis. Ook eerder opgedane ervaringen kunnen helpen om tot goede oplossingen te komen. Dit zoeken wordt ook wel oorzaakanalyse genoemd.

Dit kan worden uitgevoerd aan de hand van een aantal principes, technieken en methodieken die allemaal kunnen worden ingezet om de achtergronden van de problemen te identificeren. Oorzaakanalyse kijkt verder dan oppervlakkig onderzoek. Voor een juiste check is informatie nodig. Vragen stellen over mogelijke bronnen is daarbij erg belangrijk. Stel daarvoor eenvoudige vragen zoals: ‘waarom?’, ‘hoe?’ en ‘wat betekent dat?’ Dit om ervoor te zorgen dat je de oorzaak volledig begrijpt.

Wel of niet constructief
Naast het stellen van vragen is onderzoek nodig. Een gebrek kan wel of niet constructief zijn. Constructief wil in dit geval zeggen dat het betrekking heeft op de primaire constructie, bijvoorbeeld de ondergrond ‘muren’. Niet-constructief houdt in dat de tekortkoming betrekking heeft op afwerking en toegevoegde onderdelen, de zogenoemde secundaire constructies. Denk bijvoorbeeld aan schilderwerk dat slecht is, terwijl de ondergrond een goede conditie heeft.
Een belangrijke, bijkomende factor die moet worden ingeschat is: treedt er wel of geen ernstige vervolgschade op? We maken hierbij onderscheid in:

• Geringe gebreken, meestal van esthetische aard, zoals groene aanslag  of vervuiling van het schilderwerk.
• Serieuze gebreken die wel een degradatie betekenen van de constructie, materiaal of afwerking, maar niet direct het functioneren aantasten, bijvoorbeeld condensatie aan de binnenzijde van muren.
• Ernstige gebreken die direct afbreuk doen aan de functionaliteit van constructie, materiaal of afwerking, bijvoorbeeld scheurvorming in muren of vochtinwerking door lekkage.

Bovengenoemde problemen moeten eerst worden hersteld voordat een steenachtige ondergrond van een verfsysteem wordt voorzien. De meeste gebreken bij ondergronden van steen ontstaan door vochtinwerking, zouten, scheurvorming, porositeit en/of diverse oppervlakteverschijnselen. Hoe moeten wij deze gebreken nu verhelpen?

Herstel van vochtinwerking
Vochtproblemen ontstaan doordat meer vocht wordt opgenomen dan op een natuurlijke wijze kan worden afgevoerd. Dit vocht komt ergens vandaan; eerst moet de bron worden aangepakt, anders is het letterlijk dweilen met de kraan open. In het vorige artikel zagen wij dat de problemen met vochtinwerking  ontstaan door regendoorslag, optrekkend vocht, lekkende goten en hemelwaterafvoeren, andere lekkages, koude bruggen en condensatievocht (of woonvocht).

Helaas komt het ook voor dat er niet één oorzaak van een vochtprobleem is, maar dat er wel twee of drie oorzaken zijn die elkaar versterken. De eerst te nemen maatregel bij te hoge vochtbelasting is de oorzaak opsporen. Vervolgens wordt de vochtbelasting met geschikte apparatuur gemeten.

Met de uitkomst kan een diagnose worden gesteld naar de aard, omvang en ernst. Vandaaruit kan de vochtbelasting door gecontroleerde droging worden teruggebracht tot een aanvaardbaar percentage van maximaal 5 tot 6%. Het is raadzaam om bij twijfel of ingewikkelde gevallen over vochtinwerking deskundigen te raadplegen en een bouwkundig onderzoek in te stellen. In tabel 1 een overzicht met  mogelijke oplossingen.

Waterkringen wegwerken
Als plafonds of wanden nat zijn geweest, bijvoorbeeld door waterlekkage, ontstaan er meestal bruingekleurde waterkringen. Deze kringen moeten worden voorbehandeld met een speciale isolerende verf. Dit kan alleen wanneer de omgeving van de waterkring voldoende droog is.  Isolerende verf geeft een afsluitende laag die de kleurstoffen uit de ondergrond tegenhoudt. Zonder voorbehandeling met een isolerende verf ‘bloeden’ deze vlekken door en worden ze weer zichtbaar.

Mos, algen en schimmels verwijderen
Natte muren waar geen zonlicht op komt, vormen een voedingsbodem voor mos, algen en schimmels. Voordat zo’n ondergrond kan worden geschilderd, moet eerst de aangroei grondig worden verwijderd door hogedrukreiniging. Gebruik een niet te hoge druk om beschadiging van de ondergrond te voorkomen. De schone ondergrond wordt daarna behandeld met algicide- en/of fungicidemiddelen om alle sporen van de groene aanslag te vernietigen. Hierna de ondergrond gecontroleerd laten drogen voordat overgegaan wordt tot verdere behandeling.

Maatregelen tegen muuruitslag
In muren van oude gebouwen kunnen zich grote hoeveelheden zouten (nitraten, sulfaten en vrije kalk) bevinden. Het is van belang je te realiseren dat alleen bij voortdurende wijzigingen van het vochtgehalte en de temperatuur, zouten hun verwoestende werk kunnen doen! Niet in de muur, maar aan het oppervlak is de schade het grootst. Om muuruitslag  tegen te gaan, moet eerst de invloed van vocht worden verminderd. De methoden om dat te realiseren, zijn al hierboven beschreven.

De volgende stap is het ontzouten door het aanleggen van kompressen. Dit is een methode om schadelijke zouten in de oppervlaktezone van poreuze, minerale bouwmaterialen te reduceren. Het doel is schadeprocessen op langere termijn te verminderen. Om een verdere behandeling uit te voeren, is het laten drogen van de ondergrond zeer belangrijk.

Na zo’n periode wordt de droge zoutuitslag aan het oppervlak verwijderd en eventueel aangetaste delen vervangen. Muuruitslag is een complexe materie. Het is raadzaam om hiervoor deskundigen in te schakelen, een bouwkundig onderzoek in te stellen en vervolgens het bouwkundig onderhoud rond muuruitslag te laten uitvoeren door een gespecialiseerd bedrijf.

Herstellen van scheurvorming
Door allerlei factoren kunnen steenachtige ondergronden gaan scheuren. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt in haarscheuren, niet-werkende scheuren en werkende scheuren. Hoe moet scheurvorming worden hersteld? Een mooie tool is de ‘scheurenwijzer’ van Vereniging Eigen Huis; dit is een eenvoudige handleiding om scheuren in wanden en muren te beoordelen en vervolgens wordt aangegeven hoe gehandeld moet worden om de oorzaak weg te nemen. In dit artikel beperken wij ons tot de volgende indeling:

• Haarscheuren ontstaan meestal door te snelle droging van aangebrachte pleisters. De grootste boosdoener is het versnelde droogproces dat vaak wordt gehanteerd in verband met een te strakke planning bij werkzaamheden in de bouw. Door droogprocessen kunstmatig te versnellen via een bouwdroger krijgt de ondergrond niet de mogelijkheid om zich te ‘zetten’. Haarscheuren kunnen worden hersteld door inwassen met een krimpvrije muurvuller of een goed vullende spanningsarme muurverf te gebruiken.
• Niet-werkende scheuren zijn vaak een combinatie van krimp- en zetscheuren. Deze komen het meest voor bij nieuwbouwwoningen in de eerste paar jaar na oplevering. Deze scheuren moeten eerst worden uitgekrabd en daarna gevuld met een krimpvrije muurvuller.
• Werkende scheuren geven aan dat er voortdurende spanningsverschillen zijn in een bouwconstructie. Het is het raadzaam om een bouwkundige inspectie uit te laten voeren. Niet alleen voor de kosten, maar vooral om het probleem zo goed mogelijk op te lossen. Voordat een schilder aan de afwerking kan beginnen, moet de ondergrond stabiel zijn en de reparaties vakkundig zijn uitgevoerd.

Verbetering samenhang ondergrond

Zanderige oppervlakken – Op zanderige oppervlakken kan een verfsysteem niet hechten. Losse, korrelige delen moeten daarom worden verwijderd door het oppervlak af te borstelen met een harde borstel. Vervolgens breng je een voorstrijkmiddel aan afhankelijk van het gekozen verfsysteem.
Poederende verflagen – Een ander probleem is het poederen van oude kalk- en muurverflagen. Wanneer dit het geval is, moet het te behandelen oppervlak grondig worden afgenomen met water en een reinigingsmiddel. Het is noodzakelijk voor het schilderen een voorstrijkmiddel aan te brengen. Voer, voordat een verflaag wordt aangebracht, voor de zekerheid een hechtingsproef met plakband uit.
Porositeit – De porositeit van steenachtige ondergronden wordt bepaald door het aantal poriën, de soort en de diameter van de poriën in de ondergrond. De zuigkracht en de hechting van de verflaag op de muur worden hierdoor sterk beïnvloed. Behandel sterk zuigende ondergronden voor met een geschikt voorstrijkmiddel dat past bij het verfsysteem. Gladde en niet-zuigende muren kunnen ook hechtingsproblemen geven. Zulke ondergronden moeten eerst goed worden geschuurd om voldoende hechting te geven aan de eerste verflaag.

Verwijderen van vet- en vuilaanslag

Verf hecht alleen op een schone, vetvrije ondergrond. Voordat een nieuwe verflaag wordt aangebracht, moeten vet, vuil en stof worden verwijderd. Moeten kleine oppervlakken verwijderd worden dan kan dit met water en verfreiniger. Regelmatig moet het water worden ververst. Voor grotere oppervlakken zijn hogedrukreinigers, al dan niet met verwarmingselementen, te gebruiken. 

Een overzicht met  mogelijke oplossingen voor vochtinwerking:

Auteur: Gerard Scholten