Houtrot is een natuurlijk proces om dood hout af te breken en daar vruchtbare compost van te maken. In de natuur is deze kringloop zeer belangrijk en nuttig. De basis van de natuur. Maar voor houten gevelelementen is het een gevaar. Door het rottingsproces worden houten onderdelen afgebroken waarvan dat helemaal niet de bedoeling is. Als schilder ben je dan ook niet alleen bezig met het verfraaien, maar vooral met het beschermen van het hout.
Langdurige vochtbelasting
Om hout goed te beschermen tegen houtrot is het belangrijk te weten wat de oorzaak van houtrot is. De combinatie van hoog vochtpercentage, zuurstof, een temperatuur tussen de vijf en veertig graden en een houten ondergrond, zijn de vereiste factoren voor houtrot. Van deze factoren kunnen we er maar één beïnvloeden: het vochtgehalte van het hout. Vochtgehaltes van boven de twintig procent geven de schimmels die al in het hout zitten, een goede voedingsboden om zich te ontwikkelen. De schimmels gaan aan het werk om het hout af te breken en de natuurlijke kringloop in gang te zetten.
Een van deze schimmels staat bekend als bruinrot. Bruinrot breekt de cellulose in het hout af waardoor het zijn stevigheid verliest. Het is te herkennen aan donkerverkleuring van het hout. Vaak in de vorm van vierkant-achtige breukjes (blokjes). Wanneer droog, is deze vorm van houtrot eenvoudig met de vingers te verpulveren. Veel voorkomend praktijkvoorbeeld van bruinrot is in oude eiken onderdorpels. Maar het kan in meerdere houtsoorten voorkomen.
De andere veel voorkomende vorm van houtrot is witrot. Deze aantasting kan veroorzaakt worden door diverse soorten schimmels. Vaak houdt deze vorm van rot het vocht vast. De rotte plek ziet er dan vaak wit uitgeslagen uit en blijft lang nat. Witrot tast de lignine aan; het houtstof in hout. Ook bij dit type houtrot de stevigheid van het hout afgebroken.
Droog hout, geen rottigheid
Door het hout te schilderen, beschermen we het tegen een te hoge vochtigheid. Maar alleen een laag verf is niet altijd voldoende. Plaatmateriaal zoals MDF kun je bijvoorbeeld prima schilderen, maar zelfs met vijf lagen superverf houd je het buiten niet lang goed. Er spelen dus vele oorzaken waardoor het vochtgehalte kan toenemen. Daarom is het belangrijk dat je, voordat je houtrot repareert, de oorzaak achterhaalt en wegneemt. Dit vereist kennis en ervaring. Vaak zijn het bouwkundige gebreken. Aluminium stoeltjesprofiel, niet-RVS spijker in glaslatten, slechte afwatering of capillaire werking.
Maar een simpele oorzaak die vaak over het hoofd wordt gezien, is de kwaliteit van het hout. Niet elke boom is hetzelfde. Er kan zomaar een slecht stuk hout in een kozijn terecht komen. Zo is het mogelijk dat bij de verwerking van boom naar kozijnhout een stuk spinthout meekomt. Van een boom wordt vooral het kernhout gebruikt voor bouwmateriaal. Dit kernhout heeft een dichte structuur en is wat de boom stevig en stormvast houdt. Om het kernhout heen zit het spinthout. Spinthout verzorgt het vochttransport in de boom en is open van structuur. Het is dus heel goed mogelijk dat een deel spinthout tijdens verwerking blijft zitten en zo in ons kozijn terecht komt. Mocht dit op een niet zwaar belaste plek in het kozijn zitten, is het niet zo erg.
Maar als het in de onderdorpel of in een verbinding zit kan het wel problematisch worden. Spinthout is veel gevoeliger voor vocht en zal daardoor meer rek en krimp kennen. Dit zet spanning op verbindingen zoals hoeken in een kozijn of vingerlassen. Zo’n verbinding scheurt makkelijk open en laat nog meer vocht toe waardoor dit spinthout snel rot zal worden. Hier is niet tegenop te schilderen. Je zal het spinthout volledig moeten verwijden en een nieuw stuk hout moeten inpassen.
Bouwkundige kennis
Als schilder ben je voornamelijk met verf bezig, maar bouwkundige kennis zoals ventilatie, afwatering en kennis van je ondergrond kunnen je goed helpen om het vochtgehalte in hout laag te houden. Vooral als er gebreken in de ondergrond beginnen te ontstaan. De oorzaak herleiden van deze eerste gebreken en ze vervolgens oplossen zijn zeer belangrijk voor een duurzame bescherming van de ondergrond. Door deze kennis te vergroten ben je in staat om veel toekomstige problemen vooraf al in te schatten en mogelijk te verhelpen. Al is er sommige gevallen (houtsoort, constructie) gewoonweg niet tegenop te schilderen.