Transformatie, restauratie, renovatie, en nieuwbouw. Al deze vier aspecten komen samen in het project het Blauwe Paviljoen te Zuidlaren, het uit 1934 daterende complex dat officieel bekend stond als het Noorder Sanatorium (zie ook kader, red.).
“Door de karakteristieke, donkerblauwe, stalen raamkozijnen werd het sanatorium in de volksmond al snel ‘Het Blauwe Paviljoen’ genoemd”, legt projectontwikkelaar Thijs van Bree van LPB Vastgoed uit Groningen uit. “In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd het complex gekocht door onderzoeksinstituut Pharma Bio Research, die hierin tot 2016 haar hoofdvestiging had en toen naar de stad Groningen verhuisde.”
“Van binnen was Het Blauwe Paviljoen was inmiddels sterk verouderd geraakt en niet meer geschikt voor een moderne bedrijfsvoering”, vertelt Van Bree. “Als LPB Vastgoed vielen wij voor dit karakteristieke complex dat hier, omringd door groen, fraai op een landgoed van 5 hectare staat. We kochten het daarom in 2017 met de intentie om er luxe koopappartementen in te maken. Het feit dat het complex een rijksmonumentale status heeft, maakte onze planvorming complex. Eerst lieten we een waardestelling maken om goed in beeld te krijgen wat precies de monumentale onderdelen van het complex zijn.”
“Vervolgens keken we in hoeverre onze interne verbouwplannen in dat monumentale plaatje pasten en waar dat dat eventueel in conflict met elkaar zou kunnen komen. Als snel kwamen we daarover in botsing met de Monumentencommissie en dat liep hoog op. Men vond dat Het Blauwe Paviljoen volledig intact moest blijven. Wij hielden hen voor dat wanneer je hier een wooncomplex van wilt maken, waardoor het in lengte van jaren onderhouden zou worden en dus behouden zou blijven, je bepaalde ingrepen moet doen.”
“Door deze controverse lag ons herbestemmingsproject een jaar lang stil en dat heeft ons veel tijd en geld gekost. Dankzij een mediator kwamen we uiteindelijk toch tot elkaar en ging de Monumentencommissie alsnog akkoord met onze bouwkundige ingrepen en de afspraak dat negentig procent van het complex in oude staat bleef“, vertelt Van Bree.
Het – fraai op een landgoed gelegen – ‘Blauwe Paviljoen’ in Zuidlaren werd ooit gebouwd als rusthuis voor ‘zenuwlijers’ en is nu een appartemencomplex
Nieuwbouw
LPB Vastgoed mocht negentien appartementen, in grootte variërend van 120 tot 230 m2, realiseren in Het Blauwe Paviljoen. Op de twee achterste vleugels was de bouw van twee splinternieuwe appartementen toegestaan en in de twee binnentuinenen aan de voorzijde werd het groene licht gegeven voor vier patiowoningen van 150 m2.
Nadat eerst het nodige strippen en sloopwerk in het complex nodig was, kon hoofdaannemer Geveke Bouw medio 2022 dan eindelijk met de transformatie van het complex aan de slag, waarbij het Zandstra Totaalonderhoud uit Stadskanaal voor het stuc- en schilderwerk inschakelde.
“De opdracht aan ons was om alle gevelramen, -deuren en -kozijnen aan zowel de buiten- als binnenzijde opnieuw in de verf te zetten. Verder moesten we alle openbare binnenruimten van nieuw stuc- en schilderwerk voorzien en de houten toegangsdeuren van de appartementen schilderen en, waar nodig, te repareren”, zegt projectleider Marcel Nijmanting van Zandstra.
“We hebben, mede op basis van kleurhistorisch onderzoek dat specialist Gepkines Brouwer verrichtte, de authentieke look van de binnen- en buitenschil weer in ere hersteld. Neem bijvoorbeeld de centrale hal, die door de jaren heen een lelijke, rommelige aanblik had gekregen.
“Daar is lambrisering van Italiaans marmer, die ooit achter betimmering was weggewerkt, weer door Geveke terug in het zicht gebracht. Wij hebben op de radiatoren in deze ruimte de authentieke groene kleur gezet en de achtergelegen wanden in een rode tint. De hal ziet er nu weer prachtig uit. Enige nieuwe onderdeel daar is de lift.”
De stalen kozijnen zijn in de authentieke blauwe kleur geschilderd en net als vroeger zijn er weer blauwe markiezen aangebracht
Kruisroeden
Een pittige klus voor de schilders was het opnieuw in de verf zetten van alle stalen kruisroeden en stalen dagkanten aan de binnenkant van de 644 ramen in het complex. “Eerst moesten we de roest verwijderen. Om niet te hoeven afplakken, brachten we eerst een speciale – weer eenvoudig te verwijderen – folie op het glas aan, waarna we middels spuitapplicatie de roeden snel en eenvoudig konden primeren en schilderen. Dat heeft ons enorm veel tijd bespaard”, zegt Nijmanting.
Van Bree vult aan: “Omdat het bestaande enkelglas vanwege de monumentale status moest blijven zitten, is ervoor gekozen om hierbij als isolatie overal isolatie HR++ achterzetramen in een aluminium profiel te plaatsen. We willen de bewoners moderne appartementen in een rijksmonument bieden met het wooncomfort van nu en daar horen ook lage energielasten bij.”
“Om die reden hebben we ook de spouw vol geblazen met parels, zijn overal verlaagde, vrij hangende, geïsoleerde plafonds aangebracht, zijn de kruipruimten geïsoleerd en is iedere vloer voorzien van estrich vloerplaten. De appartementen hebben nu label A of B en dat is een knappe prestatie in een monumentaal pand.”
“Een leuk detail dat uit het kleuronderzoek van Brouwer naar voren kwam was dat de originele kleur aan de binnenkant van de kozijnen niet donkerblauw bleek te zijn, maar groen. “Dat is een veel zachtere kleur en hierdoor komt de buitenwereld ook veel makkelijker binnen. Een logische kleurkeuze destijds van het sanatorium, ten behoeve van hun patiënten. We hebben de kopers van onze appartementen vervolgens de keuze gelaten om de blauwe of de groene kleur te kiezen en hun voorkeur ging uit naar de eerste optie.”
Een werknemer van Zandstra vervangt het glas van een binnendeur
Flinke hobbels
Een flinke hobbel in de projectuitvoering was het feit dat alle stucwerk in de hal en op de overloop van de eerste etage moest worden vervangen. “Aanvankelijk was onze opdracht om het bestaande stucwerk over te schilderen, maar hier bleek ooit een veegvaste verf op te zijn aangebracht en in een latere periode is daar latex overheen gesmeerd. Toen wij met het sauswerk begonnen, bladderde het stucwerk af. We hebben alles eraf moeten kappen en vervolgens nieuw stucwerk aangebracht en geschilderd”, zegt Nijmanting.
Een andere, dure tegenvaller in het project was dat de drie verdiepingen hoge glas-in-loodramen, te zien in het trappenhuis in de centrale hal, er helemaal uit moesten voor restauratie. “Na inspectie bleken diverse delen van de kozijnen compleet verrot. Dat heeft heel wat tijd en geld gekost. Want we moesten ze stuk voor stuk eruit takelen, want die ramen zijn monumentaal. In een speciale tent op het terrein hebben wij deze kozijnen gerestaureerd. Glasspecialist Ballast & Bonekamp herstelde het glas en lood. Na de herplaatsing van de kozijnen hebben we deze aan de gevel afgelakt”, vertelt Nijmanting.
“We hebben de buitenschil gemiddeld minimaal twee keer overgeschilderd. Vooral de wind- en weerzijde van het complex waren er slecht aan toe”, zegt Nijmanting. Het buitenschilderwerk van Zandstra omvatte het aanbrengen van drie kleuren. “Op de karakteristieke stalen raamkozijnen hebben we, op basis van het historisch kleuronderzoek, een donkerder tint blauw aangebracht dan de kleur die er de laatste jaren op zat. De grijze kleur op de stalen dakopbouw was, denk ik, twintig jaar niet geschilderd en hebben we weer opnieuw aangebracht. Voor, bij de entree, hebben we nog de authentieke kleur donkerrood op het staalwerk geschilderd, waardoor de entree van het complex veel chiquer is geworden.”
Uitdaging
“We zijn hier bijna een jaar bezig geweest. Normaliter bezoek ik gemiddeld twee maal per week een project in uitvoering, maar hier in Zuidlaren kwam ik bijna dagelijks voor werkoverleg met onze schilders in verband met de vele onverwachte situaties die zich voordeden. Zo’n bijzonder project als dit kom je niet vaak tegen. Je kan stellen dat we hier een ‘pareltje’ achter laten”, zegt Nijmanting.
Van Bree vertelt dat alle appartementen, waarvan er nu nog twee te koop staan, door Geveke sausklaar zijn opgeleverd aan de bewoners. “Voor de eerste twee jaar na oplevering hebben we PandGarant ingeschakeld, een VvE-beheerder uit Groningen, om de nieuwe bewoners hier op het gebied van beheer en onderhoud een zachte landing te geven. Zij stellen ook een MJOP op. Ondertussen is de VvE opgericht, die straks na twee jaar kan beslissen of het met PandGarant door wil gaan of een eigen koers gaat varen.”
Het transformatieproject heeft naar schatting 15 miljoen euro gekost. “Dat is door alle tegenvallers meer dan begroot”, erkent Van Bree. “Een rijksmonument verbouwen tot appartementencomplex is een enorme uitdaging. Je weet van tevoren niet exact wat je krijgt. Je gaat uit van een blauwdruk. Maar gedurende de uitvoering liepen we tegen diverse verrassingen aan die we niet hadden voorzien. Ondanks deze verrassingen is hier, ook onder grote tijdsdruk, een ongekende prestatie geleverd door alle bouwvaklieden.“
Projectontwikkelaar Thijs van Bree (links) en projectleider Marcel Nijmanting van Zandstra: “Hier is een ongekende prestatie geleverd door alle bouwvaklieden.“
_________________________________________________________________________________
Historie
Het Noorder Sanatorium werd gebouwd als paviljoen van de voormalige psychiatrische inrichting Dennenoord (tegenwoordig Lentis) en wordt gezien als een van de belangrijkste werken van architect Egbert Reitsma. ‘Een symfonie van steen, glas en staal’, zo werd het gebouw destijds in het Groninger Dagblad omschreven. Het complex was bestemd voor patiënten die zonder rechterlijke krankzinnigheidsverklaring konden worden opgenomen. Deze patiënten werden ook wel zenuwlijers genoemd.
______________________________________________________________________________________________________________________________
De overloop op de eerste verdieping staat strak in de verf. Nieuw in het gebouw is de lift
