Er is in de voorbije decennia door de verfindustrie ontzettend veel onderzoek gedaan naar de waterdampdoorlaatbaarheid van verven. Wat is eigenlijk de huidige situatie? Is dit fenomeen nog actueel of zijn er andere inzichten?
Even terug in de tijd. Eind jaren zestig van de vorige eeuw werden hele woonwijken uit de grond gestampt. Zo herinner ik me persoonlijk nog hoe de wijk Nieuw Den Helder in Den Helder tot stand kwam. Week na week werden flats of blokken woningen opgeleverd. Op zich prima woningen en ruim van opzet. Over onderhoud werd destijds echter niet nagedacht bij deze volumebouw.
Er werden vurenhouten kozijnen gebruikt. Vanuit de timmerfabriek voorzien van een laag synthetische grondverf. De omkanten voorzien van een laag loodmenie. Maar nu de details. De houtverbindingen werden verlijmd en nog extra voorzien van een flinke draadnagel. De beglazing was enkel glas met een condensprofieltje. U kent ze wel, die profielen waarbij een paar gaatjes het vocht aan de binnenkant konden afvoeren naar buiten.
Deze glaslatten waren voorzien van een hele dunne laag verf en geplaatst met butyleenkit. Nog een kwastje verf aan de binnen- en buitenzijde en de oplevering was een feit. Na een aantal jaren ontstond houtaantasting. De oorzaak? Volgens de kennis van toen was de oorzaak de afsluitende verf, aan de buitenzijde aangebracht.
Houtaantasting
Er zijn een aantal oorzaken voor de houtaantasting te benoemen. Feit is dat het veel voorkomt in de onderste verbindingen. Water zakt immers naar het laagste punt. Maar dit even terzijde. Op de stalen nagel ontstond condensvorming, wat de houtvochtigheid verhoogde. Het condensprofiel was aan de binnenzijde, aan de uiteinden, niet afgestopt. Condenswater liep zo de houtverbinding in.
Nu waren de klimatologische omstandigheden toentertijd nog anders in huis dan nu. De luchtvochtigheid binnen was veel hoger en varieerde sterk. Er werd op gas of olie gestookt door middel van kachels in de woonkamer. Deze verwarmingsbronnen produceerden, naast warmte, ook waterdamp.
Het grondverfsysteem was minimaal van laagdikte en deze dikte werd nooit gecontroleerd, omdat voorschriften nog niet bestonden. Dit gold ook voor de lijm van de verbindingen. De glaslatten waren gezet met verhardende butyleenkit. Deze kit werd keihard en verloor haar elasticiteit en vocht kon zo via de naden in het hout trekken.
Vochtafsluiting
Destijds was de heersende opvatting dat de binnenzijde met een afsluitende verflaag moest worden behandeld en de buitenzijde met goed waterdampdoorlatende verven. Een theorie die nooit heeft geklopt, maar algemeen werd geaccepteerd. Eigenlijk ontbrak de juiste kennis, zo kunnen we – nu terugkijkend – stellen. Waarom klopte het niet? Welnu, in de onderhoudsfase werden meerdere lagen verf aangebracht aan de buitenzijde.
Aan de binnenzijde werd geen onderhoud gedaan en dus geen verflagen aangebracht. Alleen een verflaag met als doel een kleurwisseling door de bewoners. Met andere woorden: door het aanbrengen van meerdere verflagen aan de buitenzijde werd deze buitenzijde ‘waterdampdichter’ ten opzichte van de binnenzijde. Zo ontstond de houtaantasting.
Vooroordeel
Een veel gehoord vooroordeel in het verleden was dat waterverdunbare verf houtrot bevorderde. Die theorie klopt niet. Waterverdunbare verven zijn goed elastisch. Ontstaat houtrot, dan blijft deze verf mooi glad en strak over houtrotplaats zitten. Bij synthetische verven wordt houtrot zichtbaar in de vorm van barsten en blaren op de houtrotplaatsen. Wat heeft nog meer meegespeeld met deze mythevorming? Een flink aantal jaren geleden werden enkele schoolgebouwen verftechnisch beoordeeeld. Deze scholen waren geschilderd met waterverdunbare verf. Er werd veel houtrot geconstateerd.
U voelt al aankomen welke conclusie men op basis van deze informatie trok….. Nadere beoordeling leverde echter een heel andere constatering op. Een samenraapsel van slechte details, openstaande verbindingen, verkeerde beglazing enzovoort. Dat was de oorzaak van houtrot en niet de waterverdunbare verf. Zodra er geen vocht in hout kan dringen, ontstaat geen houtrot. Neem een plankje en hang deze aan de waslijn. Het hout zal nat worden, maar ook weer drogen. Over veertig jaar hangt het plankje er nog, wel is het gebarsten verweerd.
Huidige situatie
Het ontwerpen en maken van geveltimmerwerk is wetenschap. Kozijnen, ramen en deuren worden volgens voorschriften en keurmerken geproduceerd. Uitgekiende verven, lijmen en kitten completeren het geheel. Maar nu de grondverf. Dit is een waterverdunbare grondverf die universeel kan worden afgewerkt. De laagdikte van de waterverdunbare timmerindustrie grondverf is minimaal 120 micrometer. Wat is er nog meer veranderd ten opzichte van vroeger?
De woningen hebben centrale verwarming of vloerverwarming en zijn optimaal geisoleerd. De relatieve vochtigheid is veel lager en stabieler. Er worden goede houtsoorten gebruikt. Er gaat geen waterdamp door een tropische houtsoort zoals merbau. Deze houtsoort heeft een gesloten celstructuur. Kan men dan een twee componenten verf zettten op het huidige geveltimmerwerk? Ja, dat is technisch mogelijk.
Houtrot kan alleen onstaan als een van de volgende voorwaarden aanwezig is:
- Hout met een geringe natuurlijke duurzaamheid
- Vocht
- Zuurstof
- Bacterie- en schimmelsporen
- Temperatuur: tussen 5 en 40 graden Celsius groeien schimmels het best.
Kortom: in de praktijk kunt u alleen vocht elimineren. De overige voorwaarden zijn altijd aanwezig.
Loodmenie
Waarvoor diende in het verleden eigenlijk de loodmenie op de omkanten van kozijnen? Loodmenie werkt alleen als het in aanraking komt met vocht. Er ontstaan dan ondoordringbare loodzepen. In de praktijk bleek dat niet te werken. Een paar stevige grondlagen is voldoende. Het maakt niet uit of dit een synthetische of waterverdunbare grondlaag is. Ziet u bij een woning consequent condensvorming op de ramen? Let dan op! Er wordt aldaar niet of nauwelijks geventileerd. De kans op houtrot is hier groter.