Omtrekspeling verdient aandacht

Het opnieuw afhangen van ramen en deuren is niet zozeer moeilijk, maar wel een secuur klusje. Je moet letten op voldoende omtrekspeling en natuurlijk zorgen voor een juiste (tocht)afdichting.

Met de omtrekspeling wordt de ruimte bedoeld tussen een te openen raam of deur en het kozijn. Bij het afhangen van ramen en deuren moet rekening worden gehouden met een – ook na het aanbrengen van de afwerklagen – blijvende afstand tussen het beweegbare deel en het kozijn.

Algemeen geldt bij het afhangen: aan de scharnierzijde tenminste 2 mm, aan de sluitzijde van een raam tenminste 2,5 à 3 mm, aan de sluitzijde van een deur tenminste 3 à 4 mm, aan de onderzijde van een naar buiten draaiend deel tenminste 5 mm, aan de onderzijde van een naar binnen draaiend deel tenminste 3 mm, aan de bovenzijde van een draaiend deel tenminste 2 mm en aan de zijkanten van een klep- of valraam tenminste 2 mm.

Capillair

Soms worden deze richtlijnen niet gehanteerd. Het draaiend deel wordt dan zodanig passend gemaakt dat deze niet aanloopt. Dit is beslist onvoldoende omdat, wanneer de omtrekspeling minimaal is, de naad als capillair gaat werken. De vochtbelasting is door het vasthouden van hemelwater te zwaar, het verfsysteem wordt aangetast en het hout wordt te nat. Het deel zet te sterk uit en de kans op klemmen en mechanische schade is groot. Ook bij onderhoudswerkzaamheden is het van belang te letten op een voldoende omtrekspeling. Ramen en deuren kunnen bijvoorbeeld immers op den duur enigszins gaan doorhangen.

Schaven

Bij (her)montage is het dan ook zaak een deur of raam door middel van schaven op maat te maken. Het is daarbij handig de hang- en sluitzijde naar binnen iets schuin ‘arm’ te schaven. Als de deur of het raam aan de hangzijde tegen het kozijn staat, moet er aan de sluitzijde 2 à 3 mm ruimte overblijven. Een buitendeur moet daarbij aan minimaal 4 deugdelijke scharnieren worden afgehangen: twee bovenaan, één in het midden en één onderaan. Een raam moet meestal minimaal aan drie deugdelijke scharnieren worden afgehangen.

De omtrekspeling is meetbaar met behulp van een zogenoemde voelermaat. Dit is een wigvormig blokje welke tussen het draaiend deel en het kozijn wordt gestoken. Aan de hand van een maatverdeling kan de omtrekspeling worden afgelezen. In de praktijk wordt dit door vaklieden niet vaak gebruikt. Maar bij controles is het soms handig om aan te kunnen tonen dat de ruimte tussen draaiend deel en kozijn te gering is.

Oorzaken

Een te geringe omtrekspeling kan verschillende oorzaken hebben. Allereerst,  vanzelfsprekend, door fouten bij het opmeten en door het onjuist monteren. Meetfouten, afleesfouten, ondeskundigheid en nonchalance kunnen daarbij een rol spelen. Is de omtrekspeling te klein, dan is de kans groot dat het hout in vochtige periodes op den duur zoveel uitzet dat de omtrekspeling nog geringer wordt. Hierdoor kunnen de draaiende delen op den duur tegen de sponning/dagkant komen en voor mechanische schade zorgen in de sponning van het kozijn en aan de zijkanten van het draaideel.

Een te geringe omtrekspeling kan na lange tijd ook optreden door het uithangen van ramen of deuren. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan doordat er te grote afmetingen ramen en/of deuren zijn toegepast versus de gebruikte scharnieren. Meer en zwaardere scharnieren gebruiken kan het probleem verhelpen. Ook kan een kozijn verzakken door ongelijkmatige zetting van de gevel.

Scharnieren

Bij het plaatsen van deuren en kozijnen is het belangrijk dat de scharnieren juist worden gemonteerd. Eerst kun je het beste de scharnieren op de juiste plaats tegen het kozijn houden en de plaats en de vorm van de scharnierhelften in de sponning van het kozijn aftekenen. Let op dat de knoop van het scharnier zo’n 2 mm uit het kozijn steekt.

Hak vervolgens met een beitel de contouren van het scharnierblad in het kozijn. Dit is precisiewerk. Het is hierbij belangrijk dat de bovenzijde van het scharnierblad gelijk komt met het oppervlak van het kozijn. Het scharnierblad mag niet uitsteken. Controleer of de 4 scharnieruitsparingen even diep zijn uitgehakt. Zet vervolgens de scharnierhelften met één schroef vast in het kozijn, zodat de buitendeur nog te stellen is.

Plaats hierna de definitief op maat gemaakte deur op wiggen in de kozijnsponning en controleer de ruimte rondom de deur. Houd hierbij 2 mm ruimte vrij aan de scharnierkant, 3 tot 4 mm aan de sluitzijde, 5 mm aan de onderkant en 2 mm aan de bovenkant.

Met behulp van pennen zet je de scharnierhelften aan elkaar. Daarna duw je de vrije helften tegen de deur en tekent je de plaats van de scharnieren af op de deur. Verwijder vervolgens de scharnierpennen en zet de deur met de sluitzijde met bescherming op de grond. Vervolgens leg je het scharnierblad haaks op de plaats van de aftekeningen op de zijkant van de deur. Teken nu de scharnieren af op de zijkant van de deur. Zorg ervoor dat de scharnierknoop ook hier 2 mm uitsteekt.

Steek met een beitel vervolgens in de zijkant van de deur de ruimte voor de scharnieren uit. Ook hier is het belangrijk dat de bovenzijde van het scharnierblad gelijk blijft met het oppervlak.

Controleren

Leg de scharnieren op de juiste plaats en zet het scharnierblad vast met een schroef. Plaats hierna de deur in het kozijn zodat de knopen van de scharnieren in elkaar passen en je de scharnierpennen kunt plaatsen. Controleer of de deur goed opent en sluit. Indien dit het geval is, schroef dan de scharnieren volledig vast. Als de deur nog niet goed past, verwijder dan de scharnierpennen uit de scharnieren en zet met een tang de ‘knopen’ van de scharnieren die aan de deur zitten in één lijn.

Zorg ervoor dat alle scharnieruitsparingen ook worden voorzien van een grondlaag. Als er in hout wordt geschroefd, dan kan het hout ‘breken’. Dit kan worden voorkomen door de gaten voor te boren.