Goed kunnen schilderen is één, maar wanneer je voor onderhoudswerk waar meerdere disciplines bij nodig zijn de juiste partijen weet te verzamelen, kom je al helemaal snel in beeld. Schilders- en Wandafwerkingsbedrijf René Lek uit Purmerend voerde in hoofdaanneming het onderhoud uit aan de Speeltoren in Monnickendam. Het cultuurhistorisch streekmuseum bleef tijdens het werk gewoon open.
De Speeltoren in Monnickendam (zie kader) was volgens de opdrachtgever, gemeente Waterland, hard aan onderhoud toe. Maar ja, het blijft een toren. Als er dan toch steigers komen te staan, kun je het beter in één keer goed doen: voegwerk, onderhoud aan het carillon en loodgieters- en timmerwerk. Het liefst op zo kort mogelijke termijn in een zo kort mogelijk tijdsbestek uitgevoerd. In dit geval binnen vier weken, opleveren voor de Kerst.
Het gemiddeld uit vijftien medewerkers bestaande bedrijf van René en Mirjam Lek voert regelmatig werkzaamheden uit voor Waterland. Het schilders- en wandafwerkingsbedrijf bestaat sinds september jongstleden 20 jaar. Waarom werden juist zij uitgenodigd om het werk uit te voeren? Zonder zich op de borst te kloppen komt het er na enig aandringen in alle bescheidenheid uit. Mirjam Lek: ‘Waarschijnlijk omdat we de juiste contacten hebben die we aan ons weten te binden in een tijd dat iedereen het vreselijk druk heeft. Probeer laat in het seizoen maar eens een team onderhoudsbedrijven op één lijn te krijgen. Dat is haast onmogelijk.’
De technische opname door de gemeentelijke afdeling bepaalde namelijk dat er een schilders- en onderhoudsbedrijf, een loodgietersbedrijf, een voeger, een steigerbouwer, een timmersbedrijf en een klokkenspecialist nodig zouden zijn. Dat plan, rapport en bestek lag ten grondslag aan de verdere invulling.
René Lek ging aan de slag: ‘Wij vulden dat bestek in met oplossingen. Een kwestie van inventariseren, contacten leggen met partijen waarmee je een goede planning kunt maken en offertes aanvragen.’
Voor de werkzaamheden aan het uurwerk en het carillon en omdat ook het stangenstelsel van het klokkenspel moest worden geconserveerd, werd Koninklijke Eijsbouts uit Asten door Lek ingeschakeld. Aan Lek namelijk de eer om het gehele werk in hoofdaanneming uit te voeren. ‘Het klokwerk werd tijdens de werkzaamheden stilgezet en ook de wijzers werden van de wijzerplaat gehaald. Ook werden de vier houten paarden van het carrousel en de faam (zie kadertekst) losgekoppeld en voor reparatie naar de werkplaats gebracht.’
Nico Bloem Loodgietersbedrijf uit Monnickendam, PSB Steigers uit Amsterdam en Bouwbedrijf Gebroeders Winkelaar uit Purmerend voor het voeg- en timmerwerk konden zich in de planning vinden. Half november startten de werkzaamheden.
Het onderhoudswerk voor schildersbedrijf Lek zelf beperkte zich tot het conserveren van het stangenstelsel, de wijzerplaten, het houtwerk aan luiken en deuren, het restauratieschilderwerk van het wapen op een hardstenen ondergrond en niet in de laatste plaats het restauratiewerk aan de paarden en aan de faam. In het bestek was de voorgeschreven behandeling vastgelegd. Lek was vrij in de keuze van verfproducten en houtbeschermingsmiddelen.
Mirjam Lek: ‘Het bestek beperkt zich tot reinigingsnormen, het aantal op te brengen verflagen, afwerking in mat of in hooglans, dat soort zaken.’ En ook hier speelt bescheidenheid een bijzondere rol in dit verhaal. René Lek: ‘Als het verftechnisch bestek product x of product y voorschrijft, prima, dan maak ik daar geen geheim van. In dit geval houd ik dat voor me. Elk verfmerk doet zijn best om in de gratie te vallen. Slechte verven bestaan niet meer. En toch heeft iedereen zijn persoonlijke voorkeur. Ook ik. Dat hoeft niet in de krant, vind ik.’ Wel geeft Lek aan een trouwe klant te zijn van verfgroothandel ProCoatings in Purmerend en van verfgroothandel Jonker & Co in Amsterdam, een Sigma-dealer. Mirjam Lek: ‘Onze ervaring is dat die vrije keuze steeds verder afneemt. Voordat wij in beeld komen zijn de verftechnische adviseurs er al als de kippen bij om hun merk onder de aandacht te brengen.’
De conditie van het metaal verkeerde in redelijke staat. René Lek: ‘Enigszins verkrijt. De coatinglaag zat goed vast en hoefde niet verwijderd te worden. Ook de laagdikte was in orde. Een kwestie van reinigen, borstelen en met twee lagen afwerken.’
Het houtwerk aan de voordeur was van een ander orde. René Lek: ‘Het hout aan de onderzijde was behoorlijk aangetast. Na meting van het vochtpercentage is besloten om het hout door de timmerman tot wel 30 cm van de onderzijde weg te halen, om vervolgens af te werken met een grondlaag en twee aflaklagen.’
De vier houten paardjes en de faam nam Lek in de bedrijfsloods zelf onder handen. ‘Vooral het behandelen van de krimpscheuren vroeg de nodige aandacht. Uitfrezen was niet nodig maar de scheurtjes zijn wel grondig geïnjecteerd met epoxymiddel. Eerst boor ik heel dunne gaatjes om diep in het hardhout door te dringen. Dan breng ik de aangemaakte epoxy zo ver als mogelijk in totdat de epoxy overloopt, waarn ik het geheel afvlak, opschuur en het kale hout met drie lagen afwerk. De beelden met in totaal wel tien verschillende kleuren.’
Ook het verguldwerk neem René Lek zelf voor zijn rekening. ‘Traditioneel met mixtion. Prachtig werk. Het bladgoud van de faam had ik jaren geleden al gedaan. Dat was nog in orde. Nu waren de helmpjes van de houten ruiters aan de beurt.’
En als visitekaartje kwam ook het natuurstenen wapen boven de entree van de toren aan de beurt. René Lek: ‘Dat was erg verweerd. In samenspraak met de opdrachtgever zijn de kleuren vastgesteld.’ En dat alles terwijl het museum tijdens het onderhoud gewoon open bleef. ‘Gedurende die periode is het carillon uitgeschakeld. Dat is maar goed ook. Anders loop je een gehoorschade op.’
Speeltoren Monnickendam
De Speeltoren in Monnickendam is een 16e-eeuwse toren, van oudsher gebouwd als onderdeel van het stadhuis. De sloop van het stadhuis maakte in de 19e eeuw plaats voor een politiebureau. De toren bleef gespaard. Sinds 1980 hebben de gebouwen een museumbestemming: Waterlandsmuseum de Speeltoren, gewijd aan de geschiedenis van Monnickendam en Waterland. De term Speeltoren slaat op het carillon, het oudste met de hand te bespelen carillon van Nederland. Daaraan gekoppeld is een torenuurwerk dat elk kwartier een melodie speelt en elk uur een ruiterspel in werking stelt. Aan de voorzijde is een gevleugelde vrouwenfiguur zichtbaar (een faam). Ook dit beeld is mechanisch door een blaasbalgconstructie aan het uurwerk verbonden. Gelijktijdig met de uurslagen zet de faam telkens een bazuin aan haar mond.
Foto:
Duidelijk zijn de gevleugelde vrouw (faam) en paardjes te zien. Ze maken deel uit van het mechaniek van het carillon. Midden: In de werkplaats zijn de houten paardjes gerestaureerd
Foto’s: René Lek