Oude Sterrewacht straalt weer

De Oude Sterrewacht is het voormalige observatoriumgebouw van de Sterrewacht van de Universiteit Leiden. Dit markante gebouw in het centrum van Leiden, waarin onder andere de vermaarde wetenschapper Albert Einstein vaak werkte, ademt geschiedenis. Vastgoedzorg Van der Weide zette het rijksmonument opnieuw in de verf.

De Oude Sterrewacht Leiden is een historisch observatorium dat ruim een eeuw de Leidse sterrenkundigen huisvestte (zie ook kader). Tegenwoordig wordt het gebruikt door de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van Universiteit Leiden, die er colleges in geeft. In de kelder is een bezoekerscentrum geopend, van waaruit rondleidingen worden gegeven naar onder andere de antieke telescopen in de koepels op het gebouw. Het beeldbepalende complex (drie gebouwen en twee losse torens) uit 1861 is een rijksmonument en ligt op een markante locatie naast de Hortus botanicus Leiden.

De bouw van het twee verdiepingen tellende, neoclassicistische observatorium kenmerkte het begin van een bloeitijd van de Nederlandse sterrenkunde en heeft in de jaren van zijn gebruik vele beroemde wetenschappers gefaciliteerd. Albert Einstein, Jan-Hendrik Oort en Willem de Sitter zijn slechts een kleine greep uit de voorbeelden van grote denkers die hier hebben gewerkt.

Van 2009 tot en met 2011 vond een grootscheepse restauratie plaats en werd de Oude Sterrewacht weer teruggebracht in de staat van voor 1924. Theo Kes, bouwkundig projectleider van Universiteit Leiden, begeleidde dit restauratieproject. “Na de oplevering hebben we destijds ook de onderhoudscyclus van het complex bepaald. Zoals gepland vindt nu dan de eerste grote onderhoudsbeurt plaats.”

De meeluisterende directeur Michael van Lochem van het uitvoerend bedrijf Vastgoedzorg Van der Weide (uit Voorschoten) knikt. “Twee jaar geleden hebben we hier al een kleine tussenbeurt uitgevoerd, waarbij we veel houtrot tegenkwamen. Dat is toen meteen door ons gesaneerd. Daarmee hebben we al belangrijk voorwerk verricht voor de huidige onderhoudsbeurt.”

Onderhoud

De schilders begonnen medio september aan het onderhoudsproject, dat onderhands werd aanbesteed door Universiteit Leiden. De vaklieden zetten alle houten geveldelen (kozijnen, deuren, luiken en lijstwerk) opnieuw in de verf. “Op de delen aan de door zon belaste zijde brachten ze 2,5 laag aan, op de niet door zon belaste kant 1,5 laag. Alle dorpels werden standaard van 2,5 laag voorzien”, vertelt salesmanager Jerry Schols van verfgroothandel Procoatings.

Hij maakte – in samenwerking met Veveo Coatings – na monitoring het verftechnisch advies voor het project. “Universiteit Leiden is al jarenlang een van onze vaste opdrachtgevers”, legt hij uit.

Volgens Schols en Van Lochem was onderhoud aan het houtwerk hard nodig. “Op de meeste plekken zag de verflaag er verweerd uit en was de kleur verschoten. Hier en daar bladderde de verf af. Vooral de louvre luiken voor de ramen zagen er slecht uit. We hebben daarom twee jaar geleden al bij Universiteit Leiden aan de bel getrokken om het onderhoud naar voren te halen en dat is gelukkig gedaan”, zegt Van Lochem. Behalve op het houtwerk kwamen ook op de gestuukte buitenschil en op de weinige stalen geveldelen nieuwe verflagen.

Verf

Op alle houtwerk werd Veveo Celsor Platina SB als voor- en aflak aangebracht. Dit is een hoogglanzende lakverf op basis van een siliconen gemodificeerde alkydhars. “Toen de buitentemperatuur steeds kouder werd, stapten de schilders over op de pas gelanceerde Veveo Celsor Platina SB 4S”, zegt Schols. “Op de gestuukte geveldelen is door ons gekozen voor Collix Siloxan Coat Mat, een afwerklaag op basis van siliconenharsemulsie met waterparelend effect, hoge waterdampdoorlaatbaarheid, geringe vuilaanhechting en goede buitenduurzaamheid.” De traditionele kleuren die de schilders aanbrachten op de houten geveldelen zijn Bentheimergeel en Heerengracht groen. Op de buitenmuren zit een mosgroen beigeachtige kleur.

Koepels

Op het hoofdgebouw staan vier koepels: de grote Noord- en kleine Zuid-koepel, de Oost- en de Westkoepel. Elke koepel herbergt een historische telescoop, die vroeger door Leidse astronomen werd gebruikt voor onderzoek. De grote en kleine koepel zijn opgebouwd uit een frame van zink en van binnen betimmerd met hout. “Dit onbehandelde, authentieke houtwerk verkeert nog steeds in goede staat en lieten we onbehandeld”, zegt Kes. ‘Alleen de lambrisering werd van een nieuwe verflaag voorzien en, daar waar nodig, wat staalwerk.”

Van Lochem knikt. Omdat het hier om niet verwarmde ruimten gaat, zetten we de heater in om de verf onder geconditioneerde omstandigheden aan te kunnen brengen.” De Oost- en de Westkoepel zijn compleet vervaardigd uit hout en zijn inmiddels ook aan de buitenkant opnieuw geschilderd. Naast het hoofdgebouw staan nog twee afzonderlijke torens: de West- en Oost-toren. Daarvan werden de houten geveldelen in de verf gezet.

Knelpunten

Gemiddeld werkten dagelijks zeven schilders aan het project. “Het grootste knelpunt bij dit project was de bereikbaarheid van de gebouwen. Je hebt hier onder andere te maken met veel niveauverschillen, een hellingbaan, tuinen, zinken daken en dat maakte het werken voor de schilders er niet gemakkelijk op”, zegt Van Lochem. “We maakten hier gebruik van twee hoogwerkers en twee steigers. Er waren soms aparte steigerconstructies met speciale bruggen nodig om alle plekken goed te kunnen bereiken.”

Bij hun planning dienden de schilders goed rekening te houden met de gebruikers van het complex: de studenten. “Tijdens de colleges mochten onze mensen geen radio’s aan hebben staan, was mechanisch schuren uit den boze en moesten we het schilderwerk soms uitstellen. Dat vroeg dus elke dag om goede werkinstructies. Gelukkig waren er bij dit complex genoeg uitwijkmogelijkheden voor de schilders waar ze dan wèl aan de slag kunnen”, zegt Van Lochem.

In december rondde Vastgoedzorg Van der Weide het circa twee ton kostende schilderproject af. “Over vijf jaar staat de volgende grote onderhoudsbeurt gepland”, zegt Kes. “De kans is echter groot dat we daar een knip in maken. We gaan ervan uit dat sommige delen van het gebouw er dan nog zo goed bij staan, dat het onderhoud hiervan kan worden uitgesteld.”

(Alle bovenstaande foto’s zijn gemaakt door: Roel Dijkstra Fotografie / Foto : Fred Libochans)

V.l.n.r. Theo Kes, Michael van Lochem en Jerry Schols poseren bij een van de pas geschilderde houten koepels (Foto: Broer Feenstra)