De opzet is dat de Cibap-studenten in de oude stationshal van Kampen inzicht krijgen hoe een kleuronderzoeker te werk gaat. Vervolgens gaan zij de vrijgelegde afbeeldingen op losse panelen reconstrueren.
Zo leren zij het gehele proces restauratieschilderen van begin tot het einde kennen. De drijvende kracht achter dit project is Janet Visser, vakdocent en taakhouder onderwijs van het Cibap, verantwoordelijk voor de inhoud van de opleiding Specialist Schilder niveau 4.
Visser vertelt: “In juni 2021 kwamen wij in contact met Martijn Sollie van ‘Stichting Spoor naar Werk’, één van initiatiefnemers die – samen met de gezamenlijke eigenaars Prorail en NS Stations – het oude stationsgebouw in Kampen weer in z’n oude glorie wil herstellen en een herbestemming geven. In het plan komt naar voren dat men de honderd jaar oude muur- en plafonddecoraties weer zichtbaar wil maken. Als docent ben ik voor onze studenten met name in de praktijk op zoek naar leerzame en interessante opdrachten. Het is geweldig dat wij als vakopleiding door middel van zo’n prachtig project praktijk realistisch onderwijs kunnen aanbieden.”
Historie
Het huidige treinstation Kampen dateert uit 1912 en is het kopstation van de lijn Zwolle-Kampen. Het bezit een monumentaal stationsgebouw met daarin een fraaie stationshal waar in het verleden prachtige Jugendstil muur- en plafondsjabloondecoraties zijn aangebracht. In 1965 zijn deze afbeeldingen echter voor een groot deel overgeschilderd met witte latex muurverf.
Sinds 1998 is de stationshal van Kampen gesloten en is al ruim twintig jaar niet meer in gebruik. ProRail en NS Stations hebben enkele jaren geleden een onderzoek gedaan naar de cultuurhistorische waarde van voor- en naoorlogse stations, waaronder station Kampen.
Zij voelen zich verantwoordelijk voor dit vastgoed en zijn zich bewust van de kracht en waarde van het stationserfgoed (zie ook kader). De laatste jaren zijn er diverse plannen gemaakt om het stationsgebouw te restaureren en een herbestemming te geven. Met de uitvoering is nu dan eindelijk begonnen.
Inventarisatie
In opdracht van NS Stations voert restaurator en kleuronderzoeker Bert Jonker een inventarisatie uit naar de decoratieve afwerkingen. Het gaat hier om de voormalige vestibule, het plaatskaartenbureau, de wachtkamers, kiosk en de gang naar de verschillende vertrekken.
Jonker zegt over zijn ervaringen tijdens het onderzoek: “De inventarisatie richt zich op het in kaart brengen van de sjabloondecoraties op de wanden/plafonds en het bijbehorende kleurenschema van het houtwerk. De ontwerpen en oorspronkelijke uitvoering zijn van Egbert Jan Bruins (1870-1933, red.) uit Kampen. Hij was schilder, decorateur en behanger.”
“Door te achterhalen wat voor en waar de decoraties zijn aangebracht, krijg je een beter beeld over het gebruik van de ruimten. Het is fantastisch dat mijn onderzoek nauwlettend wordt gevolgd door de studenten van het Cibap. Ik kan hen inzicht geven hoe je een kleurhistorisch onderzoek uitvoert, maar ook dat er archiefonderzoek plaatsvindt. Er zijn bestek en bouwtekeningen gevonden die in 1911 zijn gemaakt voor de Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij.”
Leslokaal
“Hoe mooi kan het zijn? De praktijklessen van tweede- en derdejaars Cibap-studenten vinden plaats in het te restaureren stationsgebouw”, vertelt docent Janet Visser enthousiast. “Er wordt lesgegeven op maandag, dinsdag en vrijdag in de oude kiosk die tijdelijk is ingericht als praktijkleslokaal. Bert geeft als kleuronderzoeker uitleg over het vrijleggen van de afbeeldingen, hoe de inventarisatie plaatsvindt en hoe de restauratie en reconstructie worden uitgevoerd.”
“De studenten zien gelijktijdig de resultaten. Vervolgens gaan zij aan de slag met een eigen werkstuk: ‘Een reconstructie maken van één van de gevonden sjabloondecoraties’. De tweede- en derdejaars studenten kunnen dit project prachtig gebruiken om realistisch kennis te maken met restauratieschilderen en – dat gebeurt niet zo vaak – alles wat daarbij komt kijken”, legt Visser uit.
Daarnaast is er een kleinere groep studenten van Cibap en Nimeto die het excellentietraject volgen. Zij hebben al veel meer kennis en vaardigheden op het gebied van restauratieschilderen. “Deze studenten kunnen in dit project met name de onderzoeksvaardigheden op een praktische manier meemaken en daaraan ook deelnemen.”
Eigen werkstuk
Jonker: “Het eerste wat een student doet, is de bestaande vrijgelegde decoratie overbrengen op calqueerpapier, een transparante papiersoort. Vervolgens wordt een goede werktekening gemaakt. De tekeningen moeten zodanig zijn samengesteld, dat een medestudent zijn/haar werktekening hierop aan kan sluiten.”
“Van de werktekeningen worden vervolgens sjablonen gemaakt. Gelijktijdig behandelt de student een paneel met twee lagen Sikkens Alphatex IQ muurverf. Deze muurverf benadert dezelfde glansgraad en effect als een historische tamponneerverf.”
Daarna wordt op het paneel een reconstructie gemaakt van een gevonden sjabloondecoratie. De kleuren worden door de studenten ter plaatse handmatig samengesteld op basis van de gevonden oude kleurnuances.
“Met de sjablonen worden de verschillende motieven met uiterste precisie aangebracht, want de figuren moeten op de juiste wijze op elkaar aansluiten. Een prachtige leerzame oefening voor toekomstige restauratieschilders”, vindt Jonker.
Visser geeft een treffende samenvatting: “Het project in Kampen behoudt op deze wijze de cultuurhistorische waarde van het stationserfgoed, het is een prachtige leeromgeving voor toekomstige restauratieschilders en het gebouw wordt straks geschikt gemaakt voor maatschappelijke en sociale functies.”
Auteur: Gerard Scholten
Alle foto’s: Mark Monsma
Foto: NS
‘Nieuwe geschiedenis’
NS en ProRail zijn samen verantwoordelijk voor de treinstations in Nederland en willen dit levendige en betekenisvolle plekken laten zijn. Daarom zoekt het steeds meer de samenwerking met gemeenten, sociale ondernemers en andere maatschappelijke partners om extra maatschappelijke functies aan het station toe te voegen. In dat kader wordt het oude stationsgebouw in Kampen (foto) weer in z’n oude glorie hersteld en krijgt dit pand een herbestemming.
Quirine Boeren, stationsmanager regio Noord-Oost van NS Stations, is positief over het restauratieschilderproject in het Kamper stationsgebouw: “Het monumentale pand heeft zoveel geschiedenis en we willen graag weten wat voor decoraties er achter die latex muurverf zitten. Zonde dat zo’n mooi stukje geschiedenis, die gezien mag worden, is verdwenen onder de witte verf. Juist door studenten hier les te laten krijgen en ze te helpen bij het restaureren, maak je weer nieuwe geschiedenis.”
