Het is al maandenlang een drukte van belang in havezate Oldengaerde. Diverse bouwvaklieden voeren in het pand uiteenlopende renovatie- en restauratiewerkzaamheden uit. Hoofdaannemer Jurriëns Noord begon in februari 2019 aan het omvangrijke project. Opdrachtgever is de eigenaar, stichting Het Drentse Landschap.
Oldengaerde dateert uit het begin van de 15e eeuw en kreeg rond 1650 zijn huidige classicistische uitstraling. Met de havezate als middelpunt herbergt het 14,5 hectare grote landgoed nog een aantal (kleinere) historische gebouwen, waaronder een bouwhuis, koetshuis en daglonerswoning. “De vorige eigenaar, de familie Willinge, besloot zeven jaar geleden om het landgoed – na twee eeuwen – aan onze stichting over te doen”, zegt projectleider Arnold Kooistra van stichting Het Drentse Landschap.
“Wij geven het landgoed straks een meer openbaar karakter, gericht op wonen, cultuur en recreatie. Op de bovenverdieping komen twee short stay-appartementen die als vakantieverblijf worden verhuurd. De begane grond wordt straks verhuurd en gebruikt voor bruiloften, vergaderingen of andere bijeenkomsten en krijgt een museumhuisfunctie.”
De linkervleugel van de havezate blijft in gebruik bij de familie Willinge als buitenverblijf. Daarvoor brengt de aannemer een fysieke scheiding aan in het gebouw.
Terughoudend
Volgens Kooistra behoort het twee verdiepingen tellende Oldengaerde tot de fraaiste en best bewaard gebleven havezaten. “Door de eeuwen heen kregen vocht en kou het pand in hun greep. Hierdoor werden balklagen, plafonds, wanden, wandbekleding en vloeren flink aangetast en bleek herstel hard nodig. Daarnaast worden nu isolerende maatregelen getroffen en wandverwarming in het gebouw aangebracht”, zegt hij.
Specialisten van Het Drentse Landschap deden, met ondersteuning van bouwhistorici, eerst uitgebreid interieuronderzoek in het gebouw om de geschiedenis per kamer weer zo goed mogelijk in beeld te brengen. Ze troffen een mengelmoes van stijlperioden aan in het pand. Lex van der Zwaag, restauratiespecialist kleur- en schilderingen, werd ingeschakeld om kleurhistorisch onderzoek te doen.
Op basis van dat research brengen de schilders van De Noordhoek schilderwerken uit Leeuwarden een gevarieerd palet oude kleuren terug in de diverse ruimten. Vorige maand begonnen ze aan deze uitdagende klus. “Restaureren is vooral ook de kunst van het weglaten”, zegt mede-directeur Pieter Theo Tijtsma van het schildersbedrijf.
“De historie mag gezien worden op de wanden, plafonds en kozijnen. Dikke verflagen en strak schilderwerk aanbrengen zijn hier dan ook uit den boze. We schilderen daarom, op verzoek van de opdrachtgever, terughoudend. Zo laten we bepaalde onthechtingen bewust zitten. Alleen de meest storende naadjes werken we weg met kit. Voor onze schilders is dat soms even wennen, omdat die in andere projecten gewend zijn alles tot in detail netjes af te werken.”
Kooistra knikt en vult aan: “Behoud is in dit project belangrijker dan het esthetische plaatje.” In bijna iedere ruimte is per kozijn, vloer, binnenluik, wand en plafond nauwgezet aangegeven hoe dat er uit moet komen te zien. “Dat is veel moeilijker dan wanneer je even snel een kamer in de verf kunt zetten”, stelt Tijtsma.
“Op de wanden en plafonds werken we hier veel met Sylitol, muurverf op basis van silicaat, van verfmerk Caparol. We wilden aanvankelijk ook witkalk aanbrengen op enkele wanden, maar dat geeft teveel af en dat is niet handig in dit gebouw dat straks veel publiek gaat trekken. Of we op het houtwerk veel oude verflagen tegenkomen? Dat varieert enorm. In de ene kamer zitten soms veertien lagen, in de andere slechts drie lagen. We schilderen ook de houten vloeren.”
Retrobehang
Kooistra vertelt dat Oldengaerde vooral ook een behangrijk project is. “In iedere ruimte stuitten we op een grote variatie aan oud behang. Op basis van deze oude behangresten hebben we een reconstructie per kamer gemaakt en daar vervolgens een passend retro-behangpatroon in bepaalde kleuren bij uitgezocht. Het zijn vooral florale motieven geworden. Zo hebben we bijvoorbeeld voor de behangsels in de twee logies-appartementen op de eerste verdieping gekozen voor elegante florale motieven tegen een crèmekleurige achtergrond. In het behang komt een groene kleur voor, passend bij de groene kleur van de balkenplafonds in deze ruimtes.”
De historische situatie nagaan, is niet altijd gemakkelijk, omdat in sommige kamers geen oude behangsels zijn aangetroffen. Er zijn wel enkele ruimtes, zoals de eetkamer, waar een duidelijk beeld naar voren is gekomen van de historische behangsels. Hier is behang aangetroffen uit de tweede helft van de 19e eeuw. “Dat weten we vanwege het kenmerkende patroon, maar ook omdat de ondergrond jaartallen prijsgeeft. De ondergrond bestaat namelijk uit oude belastingformulieren, waarvan de ‘jongste’ uit 1864 dateert”, glimlacht Kooistra. De schilders van De Noordhoek brengen alle retrobehang op de wanden aan.
Blokdruktechniek
In drie kamers van Oldengaerde, waaronder de suitekamers op de begane grond, wordt historisch behang – na restauratie – weer teruggeplaatst. Een specialistische klus, die Studio-Das uit Amsterdam uitvoert. Eerst werd dit oude behang voorzichtig van de wanden gehaald en vervolgens geconserveerd (zie kader) op de thuisbasis in Amsterdam.
Nu wordt het behang weer teruggeplaatst. “Ook hebben wij een stuk van 30 vierkante meter behang bijgemaakt”, zegt Coen van Leeuwen van Studio-Das. “Het gaat om het oudste en waardevolste behang van rond 1850. In deze kamer hing ook altijd een groot wandkleed en daarachter zat geen behang. Het wandkleed komt niet terug in de kamer, maar dan zit je met een stuk kale muur. Daarom ben ik behang gaan bijdrukken door middel van blokdruktechniek. Volgens mij is dat uniek. Ik zou niemand weten die dat ook doet. Soms wordt bij dergelijke projecten wel een computerprint gemaakt, maar mijn oude methode is natuurlijk veel mooier. Laagjes verf op papier gedrukt ziet er veel beter uit dan zo’n gladde Copyrette-versie.”
Studio-Das restaureert ook jutebehang in een van de suitekamers. Met een speciaal damp-apparaat, dat heel gedoseerd koude en warme damp kan maken, werd deze bekleding van de wand gehaald en door Van Leeuwen gerestaureerd en herplaatst op de authentieke wijze van wandbespanning en betengeling.
“Zo vindt er heel wat bedrijvigheid plaats in de havezate. Naar verwachting wordt het project in het najaar opgeleverd en kan het dan open gaan voor publiek”, zegt Kooistra.
Werkwijze Studio-Das
Studio-Das gaat bij de restauratie van het oude behang als volgt te werk:
– Behang eerst fotograferen, schades opnemen en behangbanen nummeren. Banen moeten op dezelfde plek terugkomen in verband met verkleuringen door lichtval e.d.
– Behang inclusief bespanning in grote stukken lossnijden, oprollen in vilt en meenemen naar Amsterdam. – In de eigen werkplaats testen uitvoeren en plan van aanpak opstellen. Papier, bindmiddelen, pigmenten en lijmen, alles is in verschillende stadia van verval. De cellulose in papier verzwakt in de loop der tijd bijvoorbeeld door het licht of door stoken in de kamer of de inwerking van lijmen en kleurstoffen. Bindmiddelen worden opgegeten door micro-organismes en kleuren gaan poederen.
– Achterkant reinigen met zachte borstels en stofzuiger. Scheuren dichten met polyester gaas en thermoplastische lijm, die wordt warmgemaakt met een mini-strijkijzertje. Op kleur gebracht Japans steunpapier aan de achterkant aanbrengen en als geheel opspannen. Voorkant reinigen met speciaal absorberend poeder.
– Behang bijdrukken met blokdruktechniek: behangtekening per kleur (hier 5 kleuren) overtekenen en digitaal maken als vectorbestand. Vijf matrijzen laten maken. Papier voorkleuren en op glans brengen.
– Het oude behang op nummering terugplaatsen in Oldengaerde en eventueel retoucheren.
