De herziene weergave ‘Historisch schilderwerk’ 2.0 vervangt de oude versie 1.0 uit 2015. Het ontwikkelde document is per 1 oktober 2020 ingevoerd. Het is opgesteld door een begeleidingscommissie die bestond uit vertegenwoordigers van de vakgroep restauratieschilders, opdrachtgevers, overheden, architecten, restauratieopleidingen, monumentenwacht en adviseurs.
Volgens Walter de Koning, directeur van de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) volgt deze URL, evenals andere uitvoeringsrichtlijnen, het internationaal handvest voor behoud en restauratie van monumenten het ‘Charter van Venetië’.
Hierin wordt verwoord hoe men dient om te gaan met restauratie en conservatie van waardevolle gebouwen en monumenten. Uitganspunt is dat een ingreep of handeling geen schade in technisch of esthetische zin mag toebrengen aan de aanwezige historische verfsystemen.
Daarbij moet in de planvorming worden gekozen tussen de restauratiecategorieën (de zogenaamde restauratieladder) conserveren, repareren en vernieuwen. Bij vernieuwen wordt onderscheid gemaakt in kopiëren, imiteren of verbeteren.
Innovatief en toekomstgericht
Mark Hulsen, sectormanager Restauratieschilders bij ondernemersorganisatie Koninklijke OnderhoudNL, maakte deel uit van de begeleidingscommissie voor de vernieuwde URL 4009 Historisch schilderwerk. Hij stelt: “De herziene uitvoeringsrichtlijn is innovatief en toekomstgericht. Ook wordt in het document duidelijk onderscheid gemaakt tussen regulier en historisch schilderwerk.”
“De nieuwe versie doet veel meer recht aan het ambacht van de restauratieschilder en aan de complexiteit van het schildersvak. Eveneens is het een stuk moderner geworden. Het is niet alleen toepasbaar ten aanzien van de inspanningsgerichte, meer klassieke bestekken, maar ook in te passen in het proces van resultaatgericht samenwerken. Het onderscheid tussen regulier en historisch schilderwerk is heel duidelijk.”
Hulsen: “Historisch schilderwerk wordt namelijk aangebracht op monumentale ondergronden waaraan erfgoedwaarden zijn toegekend. Bescherming is daarbij essentieel en – niet te vergeten – het betekent ook het respecteren van het eerder aangebrachte historisch verfsysteem. Met deze vernieuwde URL in de hand kunnen de restauratie- en erfgoedschilder beter richting opdrachtgever beargumenteren waarom het behouden van bijvoorbeeld oude verfsystemen zo belangrijk is. Daarbij is in veel gevallen een gedegen kleurhistorisch onderzoek noodzakelijk.”
Verbeterpunten
De nieuwe versie van de URL 4009 Historisch schilderwerk bevat een groot aantal wijzigingen. De Koning: “De versie 1.0 van de URL is in hoofdzaak geschreven voor schilderwerk op steenachtige en in mindere mate op houtachtige ondergronden. In de versie 2.0 zijn de processchema’s voor Historisch schilderwerk aan monumenten gesplist in de ondergronden: hout, steen, beton en metaal.”
“Per type ondergrond is nu beschreven op welke manier moet worden geconserveerd of juist voorbehandeld; zoals reinigen, verwijderen van oude slecht hechtende verfsystemen, schuren, herstellen van gebreken in de ondergrond en herstellen van beglazingssystemen. Vervolgens worden de eisen aan het verfsysteem behandeld, gesplitst naar binnen- en buitenklimaat.”
Nog een verbeterpunt is de toepasbaarheid van URL 4009 in andere werkgebieden, bijvoorbeeld in historische weg- en waterbouwkundige werken, geeft De Koning aan. “Daarom is de ondergrond metaal toegevoegd aan de herziene uitgave. Ook is een paragraaf en een volledige bijlage ‘veiligheid en gezondheid’ uitgewerkt waarin aandacht wordt besteed aan gevaren van en arbeidsomstandigheden bij het verwijderen van oude verflagen; met name afwerklagen voorzien van chroom-6 of loodhoudende verven.”
“Eigenlijk is op basis van bovenstaande aandachtspunten de URL 4009 vrijwel volledig herschreven. Deze richtlijn maakt de prestaties en de kwaliteit van producten, processen en adviesdiensten bij het restaureren van monumenten, monumentale interieurs en onderdelen transparanter. Kortom, veel aandachtspunten waardoor een zo goed als nieuwe uitvoeringsrichtlijn is ontstaan om de kwaliteit van historisch schilderwerk de komende jaren te borgen.”
Praktisch toepasbaar
Cor van Kooten, bouwkundige en senior adviseur bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (eveneens lid van de begeleidingscommissie) voegt daaraan toe: “Het is een richtlijn waar veel kennis in staat; zowel over procedure, organisatie, als de kwaliteit van het werk. Specifiek is er op gelet dat de richtlijn meer praktisch toepasbaar kan worden ingezet.”
“Als RCE krijgen we veel onderhoudsplannen te beoordelen en een groot deel van die plannen gaat over historisch schilderwerk. Nu hebben wij een richtlijn die met overtuiging kan worden aanbevolen. Zowel de eigenaar, de architect en de restauratieschilder kunnen er hun voordeel mee doen. Voorbeelden daarvan zijn de passages over het binnen/buitenschilderwerk.”
Van Kooten: “De herziene URL 4009 maakt het voor de architect, adviseur en opsteller van het bestek of werkomschrijving mogelijk om op een heel begrijpelijke wijze de ambities van voorgenomen restauratieschilderwerk te beschrijven. Uiteindelijk gaat het er om dat het monument zo goed mogelijk wordt behouden.”
Meerwaarde
Ook de gecertificeerde restauratieschildersbedrijven zijn blij met de herziening van de uitvoeringsrichtlijn ‘Historisch schilderwerk’. Volgens hen is deze stap een toegevoegde waarde voor het creëren van professionalisering en kwaliteitsborging binnen de schildersbedrijfstak. Het legt de kwaliteitslat op een hoger niveau.
Gerben Dijkhuis van Schildersbedrijf de Jongh restauratie- en onderhoudsschilderwerken: “Het tot stand komen van de herziening van deze URL met medewerking van diverse personen uit het vakgebied is een belangrijke meerwaarde. Aanvankelijk vond ik dat er te veel werd ingegaan op kleine details, maar gaandeweg is mijn conclusie dat één en ander nodig bleek om tot deze precieuze, niet voor tweeërlei uitleg vatbare, richtlijnen te komen.”
Hij word aangevuld door Gerrit Jan van Triest, bestuurslid van de sector Restauratieschilder bij OnderhoudNL en directeur van Schildersbedrijf van Triest: “De vernieuwde URL 4009 is een volledig document geworden waar de eisen aan ondergronden, voorbereidende en uitvoerende werkzaamheden helder omschreven staan. Dit geldt zowel voor historisch schilderwerk als voor bijzondere historische schildertechnieken aan monumenten. Door keuzetabellen in de bijlagen kunnen bestekschrijvers puntsgewijs goed omschrijven welke behandeling ze willen toepassen. Het is duidelijk omschreven in aansluiting op dezelfde leesstructuur als de andere URL’s die de ERM heeft opgesteld.”
Auteur: Gerard Scholten
Kwaliteitsstandaard
De uitvoeringsrichtlijn wordt beheerd door de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM), die samen met opdrachtgevers, opdrachtnemers en overheden diverse kwaliteitsrichtlijnen opstelt voor het restaureren van monumenten.
De uitvoeringsrichtlijn 4009 beschrijft de voorbereidende en uitvoerende werkzaamheden bij onderhoud en restauratie van schilderwerk en bijzondere historische schildertechnieken aan monumenten en andere cultureel waardevolle gebouwen, objecten en waterbouwkundige werken in zowel het binnen- als buitenklimaat.
Door deze regeling is het voor opdrachtgevers en toezichthoudende instanties eenvoudiger om terug te vinden aan welke kwaliteitseisen het werk van restauratieschilders moet voldoen. In de URL 4009 zijn ook de eisen vastgelegd ten aanzien van de kennis en ervaring waarover de restauratieschilder moet beschikken.
Stimulans tot certificering
Mark Hulsen van OnderhoudNL is content de vernieuwde URL 4009 en verwacht dat er een stimulans van uit zal gaan tot certificering. “Dit herziene document is inhoudelijk zeer compleet, toekomstgericht en sluit naadloos aan op resultaatgericht samenwerken. Voor restauratie- en erfgoedschilders is het daarom des te aantrekkelijker om zich te laten certificeren. OnderhoudNL streeft daar ook naar. Ze ondersteunt haar leden in het proces naar certificering en heeft daarvoor ook een handleiding ontwikkeld.”
“Een certificaat ‘erkend restauratieschildersbedrijf’ draait om organisatiekracht en vakmanschap. Zo’n bedrijf onderscheidt zich op het gebied van historisch schilderwerk en kan het ERM-procescertificaat voeren. Het is een erkenning en een bewijs voor kwalitatief ambachtelijk werk. Wij zien dat de uitvoerings- en beoordelingsrichtlijnen van ERM langzamerhand algemeen geldende kwaliteitsstandaarden worden.”
“Dat zal ook een rol gaan spelen wanneer de wet ‘kwaliteitsborging’ per 1 januari 2022 in werking treedt. De wet beoogt toezicht en aansprakelijkheid. Bij toezicht verandert er niets en blijft de gemeente aan zet. Bij aansprakelijkheid voor gebreken verandert er veel, ook voor monumenten. Redenen genoeg om je als ambachtelijk schildersbedrijf, dat veel onderhoudsschilderwerk aan monumentale panden verricht, te laten certificeren.”