Door: Marco Groothoff
Op een werkplek waar het gevaar bestaat om van hoogte te vallen, moet een werkgever maatregelen nemen. Valbeveiliging optuigen dus. Boven de 2,50 meter is dit wettelijk verplicht, maar ook onder de 2,50 meter moet de werkgever maatregelen treffen als er een risico is om te vallen. Werknemers mogen werkzaamheden op hoogte alleen uitvoeren vanaf een veilige en ergonomisch verantwoorde steiger, stelling, bordes of werkvloer. Als dat niet mogelijk is, dan moet het meest geschikte arbeidsmiddel worden gekozen om het werk zo veilig mogelijk uit te voeren.
Arbowet
De volgende wettelijke regels en richtlijnen zijn opgesteld over werken op hoogte:
- Arbobesluit artikel 3.16: over het voorkomen van valgevaar en welke maatregelen de werkgever moet treffen;
- Arbobesluit artikel 7.18b: over het gebruik van hijs- en hefwerktuigen voor personen;
- Arbobesluit artikel 7.23: over het gebruik van arbeidsmiddelen voor werken op hoogte, zoals ladders, steigers en trappen.
Een werkgever moet maatregelen nemen in de volgende situaties:
- Als werknemers werken op 2,50 meter hoogte of meer;
- Als werknemers risico lopen, ook als het hoogteverschil kleiner is dan 2,50 meter. Denk aan werken boven water of bij de aanwezigheid van verkeer;
- Als werknemers werken op arbeidsplaatsen die (kunnen) bewegen en waarbij valgevaar is.
Risico’s vermijden
Volgens height safety specialist Bob van Velzen van hijs-, hef- en valbeveiligingsbedrijf Louis Reyners uit Zaandam brengt werken op hoogte verschillende risico’s met zich mee. De meest voorkomende zijn vallen van hoogte, vallen door de opening van een werkvloer, getroffen worden door een vallend voorwerp en een mogelijk langere vluchtweg bij calamiteiten. “Voordat werknemers op hoogte mogen werken, moeten werkgevers zich de volgende vragen stellen: is het mogelijk het werk niet op hoogte uit te voeren en kan het risico om te vallen vermeden worden?”, vertelt Van Velzen. “Als het antwoord op deze vragen ‘nee’ is, moet de werkgever extra afspraken over werken op hoogte opnemen in de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E). Daarin schat hij de omgeving en bereikbaarheid, de ondergrond en de aard van de toe te passen werkmaterialen in.”
Dankzij deze risicoanalyse kan een werkgever de juiste maatregelen treffen om de veiligheid en gezondheid van zijn werknemers te beschermen. “Zo vermindert bijvoorbeeld het doen van werkvoorbereiding op de grond de risico’s op vallen”, vervolgt Van Velzen. “Dat geldt ook voor het werken met een steiger. Zo staat een werknemer op een vaste ondergrond. Daarnaast biedt een goed opgebouwde steiger takelmogelijkheden voor grote objecten. Is het niet mogelijk een steiger te plaatsen dan kan een hekwerk uitkomst bieden. Elke situatie vraagt om specifieke oplossingen.”
RIVM storybuilder
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) maakt gebruik van een uitgebreide database met beschrijvingen van ernstige bedrijfsongevallen: Storybuilder. Met dit instrument analyseert het RIVM de achterliggende oorzaken van ernstige arbeidsongevallen zodat bedrijven maatregelen kunnen nemen om dergelijke ongevallen te voorkomen. Dit is belangrijk omdat in Nederland op het werk jaarlijks nog tachtig tot negentig dodelijke slachtoffers vallen. Dat zijn bijna twee doden per week. Het instrument is door het RIVM ontwikkeld en online beschikbaar via rivm.nl. De Storybuilder-database is gemaakt op basis van de informatie van de Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) over 23.000 ernstige incidenten die zij vanaf 1998 heeft onderzocht. Op basis van deze informatie is een onderscheid gemaakt tussen 36 typen ongevallen. Het type ongeval dat het meest voorkomt, is dat mensen vallen van een hoogte (van een ladder, dak, steiger, enzovoort), omdat er geen rand- of valbeveiliging aanwezig is en/of ze een ondoordachte beweging maken. Dat leidt per jaar gemiddeld tot tien doden, 22 slachtoffers met permanent letsel, 75 slachtoffers met herstelbaar letsel en 46 slachtoffers met onbekend letsel.
Excuses
Van Velzen ziet in de praktijk gebeuren dat niet altijd conform de wet- en regelgeving op hoogte wordt gewerkt. “Veel gehoorde excuses”, zegt hij, “is dat het te kostbaar is, het werk te lang duurt door het aanbrengen van voorzieningen en het niet mogelijk is voorzieningen te plaatsen. Ook dat je je uit de markt prijst, is een veelgehoord argument. Het is vaak sneller om het niet te doen: snel even de ladder op, je doet je ding en gaat weer naar beneden. Daar tegenover staat de veilige route van eerst een ankerpunt aanbrengen, een harnas aandoen en veiligheidslijn aanklikken; dan omhooggaan, je werk doen en alles weer afbreken. Dat is een hoop gedoe maar uiteraard is dit geen steekhoudend excuus. Werken op hoogte is een risicovolle aangelegenheid waarbij, zonder de juiste voorzorgsmaatregelen, onaanvaardbare risico’s kunnen ontstaan. Bij overtredingen volgen zware boetes vanuit Inspectie SZW en bij ongevallen is een werkgever altijd aansprakelijk.”
Aangelijnd in hoogwerker
Hoogwerkers brengen specifieke risico’s met zit mee. Ondanks dat een hoogwerker altijd met een werkbak met leuning is uitgerust, bestaat er het risico dat je uit de bak wordt geslingerd of over de leuning valt. Denk aan het rijden met een hoogwerker over een ondergrond met oneffenheden of obstakels of aan een aanrijding tegen de hoogwerker. Ook te ver reiken over de leuning, een technisch defect en het spontaan wegzakken van de hoogwerker zijn mogelijke oorzaken. In alle bovenstaande gevallen of omstandigheden moet de persoon die met de hoogwerker aan het werk is binnen de leuning van de werkbak blijven. Hiervoor is maar één oplossing: een korte lijn (zonder valdemper). Geen gebruik van valbescherming kan alleen als uit de RI&E blijkt dat er geen valgevaar bestaat. Realiseer je wel dat de gebruikershandleiding van de desbetreffende hoogwerker altijd leidend is.
Permanente valbeveiliging
De hight safety specialist adviseert bedrijven bij het kiezen van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) en denkt mee over oplossingen op maat. “Met de Arbowet en veiligheidsnormen als uitgangspunt en daarbovenop de specifieke omstandigheden van een klus denken we met de bedrijven mee. Kort gezegd: dit is de regelgeving, dit zijn de oplossingen en de materialen en zo werken die. Het kan ook zijn dat we adviseren permanente valbeveiliging aan te brengen, zoals staalkabels en rails met een valstopblok. Die meten we dan in en installeren we. Een voorbeeld? Op het dak van de Beurs van Berlage in Amsterdam hebben we staalkabels gespannen zodat de glazenwassers, maar ook de glasmonteurs bij de vervanging van glas, aangelijnd kunnen werken. In principe is het zo dat je of de bron aanpakt door het plaatsen van netten en afzettingen. Lukt dat niet? Dan moet je vastzitten door het gebruik van harnassen, lijnen en ankers.”
Veilige werkplaats
Je zorgt voor een veilige werkplek op hoogte door het aanbrengen van een collectieve beveiliging, zoals dakrandbeveiliging. Als gezamenlijke beveiliging niet mogelijk is, zorg je voor persoonlijke beveiliging met PBM’s, stelt Van Velzen. Hij onderscheidt twee soorten. Bij de eerste gaat het om persoonlijke beschermingsmiddelen met een werkplekbeperking die ervoor zorgt dat je niet over de rand van het dak kunt vallen. De veiligheidslijn is relatief kort en de bescherming zorgt voor een veilige werkplek.
Bij de tweede oplossing gaat het om een langere lijn zonder werkplaatsbeperking. “Als je toch valt, is het zaak zo min mogelijk letsel te krijgen. Bij vallen komt veel energie vrij. Als je in één keer wordt gestopt na een val, beschadig je je organen. Er moet een demper tussen zitten die de energie over langere tijd of afstand verdeelt en terugbrengt tot maximaal 4 kN. Dat is nog steeds niet fijn, maar je overleeft het wel.” De demping gebeurt door het gebruik van een band die zigzag gestikt is. Hoe harder je valt hoe meer stiksels er scheuren.
“Een andere, veel toegepaste lijn is de valstopblok. Die is zelfoprollend. Hoe verder weg je werkt van het ankerpunt hoe verder hij uitrolt. Hoe dichterbij je werkt hoe verder hij terugrolt. Vergelijk het met de werking van een autogordel. Pas bij grotere energie, in dit geval door een val, werkt de rem en breekt hij je val. Door de demping kom je niet in één keer stil te hangen.”
Harnassen
Harnassen zijn er in vele soorten en maten. Meestal hebben ze een D-ring op de rug met borstlussen en verstelbare borst-, schouder- en beenbanden. Vallijnen zijn van polyamide of nylon. Het eerste materiaal is duurder maar ook duurzamer. Bevestigingsmiddelen zijn van staal of aluminium. Staal is meer hufterproof, aluminium is lichter maar duurder. Ankerpunten zijn veelal van RVS. Van Velzen: “Je brengt ze tijdelijk aan in een raam- of deuropening of dakkapel met een groot openslaand raam. De basis is een stalen balk die je in de breedte stelt, vastklemt en vervolgens je persoonlijke valbeveiliging op aanbrengt. Uiteraard moet je de balk zo vastzetten dat die in het frame blijft hangen. Ook deuropeningen zijn daar prima geschikt voor. Je ankerpunt is dan dieper in het gebouw en je gebruikt een langere lijn. Je kunt ook een vast ankerpunt maken door ‘m onder een dakpan door de daklat heen aan de dakbalk te schroeven. Daarna is het een kwestie van aanklikken. Het anker verdwijnt mooi onder de dakpannen en je hebt er de volgende keer nog wat aan.”