Meesterlijk monumentaal schilderwerk door multidisciplinaire aanpak
Auteur: Gerard Scholten
De door de ERM opgestelde uitvoeringsrichtlijn ‘Schilderwerk op historische ondergronden’ is gericht op het onderhouds- en/of restauratieschilderwerk op cultuurhistorisch waardevolle gebouwen en objecten. Dit vraagt namelijk een andere benadering dan regulier schilderwerk op onroerend goed zonder monumentale status.
Dat Rigo Verffabriek met een app voor monumenten komt, is niet zo verwonderlijk. Het bedrijf richt zich met zijn duurzaamheidsgedachte op een productenassortiment gebaseerd op milieutechnische en ecologische grondstoffen. Voor het fabriceren van verf en verfproducten worden zoveel mogelijk herwinbare, natuurlijke bestanddelen gebruikt. Deze materialen passen precies bij het conserveren, repareren en/of herstellen van bestaande verfsystemen op monumentale ondergronden.
Authentieke uitstraling
In gesprek met Richard Vermeulen, commercieel technisch adviseur bij Rigo Verffabriek, komt dit punt al gauw aan de orde. “Rigo en ‘schilderwerk op historische ondergronden’ horen bij elkaar. Een monumentaal gebouw of object heeft vaak een karakteristieke uitstraling. Om dit te handhaven, is voortdurend onderhoud nodig en de eigenaar van zo’n pand wil graag het authentieke aanzien behouden. Dan komen bij zo’n beheerder al gauw de klassiek toegepaste verven in zicht. Al honderden jaren worden bouwelementen van monumenten beschermd door verven op basis natuurlijke grondstoffen. De basis voor deze verven is het bindmiddel. Dit bestaat veelal uit plantaardige rauwe lijnolie en later kwamen er gekookte lijnolie en lijnolie-standolie bij. Zulke verven hebben onovertroffen technische eigenschappen. Niet voor niets worden in historische gebouwen oude lijnolieverflagen teruggevonden die nog volledig intact zijn. Het is dus niet verrassend dat wij met ons productenaanbod oog hebben voor de bescherming en verfraaiing van monumenten.”
Verschillen
Vermeulen vervolgt: “In toenemende mate kwamen wij bij het maken van verfadviezen achter dat er duidelijke verschillen zijn tussen regulier onderhoudsschilderwerk aan onroerend goed dat geen monumentale status heeft en onderhouds- en/of restauratieschilderwerk op cultuurhistorische waardevolle gebouwen en objecten. Met onze huidige verfadvies app liepen wij vast als het gaat om het behoud van historische ondergronden. Dit laatste schilderwerk is immers gericht op het in stand houden van monumentale waarden. Bescherming van deze ondergrond is daarbij heel essentieel. Voorbereidende werkzaamheden en het aanbrengen van het verfsysteem mogen niet leiden tot beschadiging van de ondergrond en het aan te brengen verfsysteem moet de historische uitstraling behouden. Er moet respect zijn voor de keuzes die in technische en esthetische zin in het verleden zijn gemaakt. Dat is een heel ander uitgangspunt dan bij regulier onderhoudsschilderwerk waar onderhoudsmaatregelen worden aangeboden zonder de culturele waarden in acht te nemen. De kennis en ervaring vanuit regulier onderhoudschilderwerk kan heel goed ondersteunend zijn voor schilderwerk op historische ondergronden, maar bij dit laatste komt meer kijken.”
Uitgangspunten app
Vermeulen adviseerde de directie van Rigoom een aparte ‘Verfadvies app’ te maken. Als uitgangspunt stelde hij voor om de uitvoeringsrichtlijn 4009 van de Erkend Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) te nemen. Vermeulen: “Deze richtlijn laat je schilderwerk uitvoeren volgens de regels van de ‘restauratie-ethiek’. Het uitgangspunt bij het nemen van beslissingen bij onderhoud en restauratie is hierbij de Restauratieladder, te weten: conserveren, repareren en vernieuwen. Deze laatste categorie is te onderscheiden in kopiëren, imiteren en verbeteren. Een ander belangrijk punt uit de URL 4009 is om oude, goed functionerende verfsystemen van oorspronkelijk materiaal zoveel mogelijk te behouden. Minimaal ingrijpen en behoud van bestaande verfsystemen is wenselijk. Samen met de ‘Verfadvies app’ en de keuzemodellen uit de URL maak je het voor iedereen in de onderhoudsketen (opdrachtgever, verfadviesbureaus, uitvoerende restauratieschilderbedrijven en de verfindustrie) inzichtelijk wat de schilder gaat doen.
De input voor de ‘Verfadvies app schilderwerk op historische ondergronden’ is gebaseerd op een aantal gegevens die moeten worden ingevoerd. Allereerst maakt Rigo onderscheid in binnen- en buitenwerk. Daarna worden de gegevens over de historische ondergronden ingevoerd: gaat het om hout, steen/mineraal, beton of staal? Vervolgens worden de geregistreerde gegevens vanuit de verftechnische inspectie toegevoegd. Via een eenvoudige vraag- en antwoordstructuur worden alle te schilderen ondergronden ingevoerd met foto’s van de onderhoudstoestand. Deze foto’s kunnen eenvoudig worden gemaakt met een smartphone of tablet. Eveneens worden de wensen van de opdrachtgever in de app geïmporteerd zoals de gewenste restauratiecategorie, kleur en dekkend/transparant schilderwerk. Tot slot kan een beschrijving van de uit te voeren werkzaamheden worden geïmporteerd. Met de Verfadvies app ‘Schilderwerk op historische ondergronden’ maakt de onderhouds- en restauratieschilder ter plekke een compleet verfadvies gebaseerd op URL 4009 en de data die verffabrikant Rigo hanteert bij het opstellen van verftechnische adviezen. Samen met de keuzetabel uit de URL weet iedereen in de keten hoe de schilder het werk gaat uitvoeren. Als alle onderdelen zijn ingevoerd, worden de beschrijvingen samengevoegd tot één overzichtelijk verftechnisch advies met foto’s.
De uitvoeringsrichtlijn 4009 ‘Schilderwerk op historische ondergronden’ is puur gericht op de uitvoering, benadrukt Vermeulen. “Er worden eisen gesteld aan de voorbereiding en het uitvoerende proces. Maar ook bijzonder historische schildertechnieken zoals houtimitatie, marmerimitatie, sjabloneerwerk, heraldiek en het aanbrengen van bladmetalen komen in de URL aan de orde. De inhoud van URL 4009 is voor ons het vertrekpunt voor de app geweest.”
Samenwerken
“Door nu als toeleveringsbedrijf een ‘Verfadvies app’ voor monumentaal schilderwerk te ontwikkelen, krijg je een verbetering in de kwaliteit van restauratieverfbestekken en het vereenvoudigt zelfs het bestekschrijven voor bestaand schilderwerk op historische ondergronden. Verder vergroot het de leesbaarheid van de URL en kan eenduidig de gewenste kwaliteit volgens de Restauratieladder worden vastgelegd. We zien als verffabrikant dat de uitvoerings- en beoordelingsrichtlijnen van ERM zo langzamerhand algemeen geldende kwaliteitsstandaarden worden bij opdrachtgevers. Dat zal ook een rol gaan spelen in de toekomstige Wet Kwaliteitsborging. Rigo wil zoveel mogelijk meewerken om de kwaliteit in de keten van schilderwerk op historische ondergronden te borgen. Wij hebben de ontwikkelde ‘Verfadvies app’ zo gemaakt dat het zelfs uitwisselbaar is met andere software,” aldus de technisch adviseur van de verffabrikant.
Inspectie en kleuronderzoek
Tijdens ons gesprek geeft Vermeulen aan dat er nog veel moet gebeuren. “Het schilderen van monumentale ondergronden en het reguliere onderhoudsschilderwerk lopen nog teveel door elkaar. Toch worden opdrachtgevers, verfindustrie en uitvoerende schildersbedrijven zich steeds meer bewust dat onderhoud aan historische gebouwen en objecten anders moet worden benaderd. Het vraagt veel meer kennis en vakmanschap van de schilder. Je zult eerst goed vooronderzoek moeten doen. In de eerste plaats is dat een verftechnische inspectie. Wat is de huidige staat? Niet direct zeggen: ‘Alles moet eraf’. Beter is het om te zeggen: ‘Minimaal ingrijpen en behoud van materiaal is het meest wenselijk voor monumenten’. Het klinkt raar uit de mond van een verfproducent, maar schilder bij voorkeur alleen als het technisch nodig is. Ook is het raadzaam om een goed kleurhistorisch onderzoek uit te voeren om zo het aanwezig verflagenpakket te beoordelen. Dit zijn belangrijke items om tot een zorgvuldig behandelplan te komen. Ook hier geldt: eerst denken en dan doen.”
Voordelen Verfadvies app
Volgens Vermeulen biedt de ‘Verfadvies app’ voor monumentaal schilderwerk verschillende voordelen. “Het is toepasbaar voor iedereen die betrokken is bij onderhoud, herbestemming of restauratie van een monument. Dit geldt voor architect, opdrachtgever, schilder, verfleveranciers, Rijkdienst Cultureel Erfgoed, Monumentenwacht et cetera. De app is gemakkelijk bewerkbaar door middel van aanklikken en checken. Aan het verftechnisch advies zijn allerlei bijlagen te koppelen, zoals een beheer van alle gemaakte adviezen, een PDF van de URL 4009, rigoverffabriek.nl en een bestellijst. Rigo gaat de komende tijd in een pilot samen met verschillende bedrijven, die schilderwerk aan monumenten uitvoeren, de app op efficiëntie implementeren. Waar nodig worden aanpassingen gemaakt en op aanvraag nieuwe onderdelen toegevoegd. Wij blijven voortdurend in ontwikkeling.”
Meesterlijk schilderwerk
Vermeulen benadrukt dat het in stand houden van ons nationaal monumentaal bezit een aandachtspunt is voor iedereen. “Onze rol als verfproducent is waardevolle producten maken met specifieke eigenschappen en het respecteren van verfsystemen die in het verleden zijn toegepast. De rol van de onderhouds-, restauratie-, en erfgoedschilder is technische deskundigheid en vakmanschap inbrengen voor het verwerken van deze verfproducten. Meesterlijk monumentaal schilderwerk ontstaat door een multidisciplinaire aanpak.”
Rigo Verffabriek is een kleine, specialistische verffabrikant die sinds 1938 verf-, olie- en lakproducten produceert. Oprichter van Rigo was Henk van Westerhoven. Hij studeerde chemie in Duitsland. Het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome had grote impact op hem en met name het milieubewustzijn. In het rapport werd gesteld dat, als de westerse maatschappij in hetzelfde tempo bleef consumeren, de rek er binnen honderd jaar uit zou zijn. Een onderwerp dat momenteel zeer actueel is. ‘De grondgedachte bij Rigo is circulaire economie waarin geen eindige grondstofvoorraden worden uitgeput en waarin reststoffen opnieuw worden ingezet in het systeem’. De verffabrikant werd in april van dit jaar overgenomen door de Franse Blanchon Group.