“Een van de belangrijkste redenen voor het begeven van de verflaag is het gedrag van het hout er onder”, vertelt technisch manager Mari de Meijer van Anker Stuy. Hij werkte na zijn studie Bosbouw in Wageningen jarenlang voor houtonderzoeksbureau SHR, waar hij zich specialiseerde in de werking van coatings op hout.
Daarna was hij lang bij Drywood, later Teknos, actief in de ontwikkeling en toepassing van coatings op hout. Zo’n vier jaar terug trad hij in dienst bij Anker Stuy, de Friese fabrikant wiens hoofdactiviteit het leveren van verf aan de houtindustrie is.
“Elke houtsoort neemt vocht op. Hoe zachter het hout, hoe meer het door vocht opzwelt en hoe meer het krimpt onder invloed van warmte. Verven hebben een zekere flexibiliteit, ze kunnen wel wat beweging opvangen. Maar niet te veel en niet te lang. Dan krijg je scheurvorming in de verflaag waardoor vocht het hout kan binnendringen en uiteindelijk bladderen kan optreden.”, legt hij uit.
“De trend van donkere kozijnen van de laatste jaren versterkt dat effect alleen nog maar, evenals de toenemende extreme weerswisselingen. ‘Een donkere verf op de zuidkant kan in de volle zon temperaturen van 70 tot 80 graden bereiken. Vochtig hout dat daar onder zit, krimpt daar enorm van.”
Onderhoudsinterval
Hoe stabieler de houtsoort, hoe minder het zwellen en krimpen, en helemaal bijzonder zijn een paar relatieve ‘nieuwelingen’ in de timmerbranche zoals Accoya en Fintiwood. Dat laatste hout is weliswaar gemaakt van zachthout, Fins naaldhout, maar zodanig met warmte gemodificeerd, gevingerlast en gelamineerd, dat het zich gedraagt als hardhout.
Bij Accoya wordt het door reactie met azijnzuur zodanig verbeterd dat het nauwelijks meer krimpt of zwelt. “Hout wordt daar heel inert van, het beweegt nauwelijks meer. Dat is overwegend ideaal voor een verfsysteem. Wij als verffabrikant kunnen er veel langere garanties op geven”, zegt De Meijer.
Volgens De Neijer levert een filmvormende coating – als je maar lang genoeg wacht – altijd problemen op met onthechting
Op de website van Anker Stuy is de onderhoudsinterval van houtsoorten sinds kort met een garantietool na te zoeken. De Meijer legt uit: “We hebben in die tool alle kennis die bestaat op dit gebied, samengebracht. Zo bestaat er een boek dat ooit door TNO, toen dat nog een grote houtonderzoeksafdeling had, is gemaakt.”
“Hierin staan formules voor de berekening van het krimp- en zwelgedrag van verschillende houtsoorten bij bepaalde temperatuurschommelingen, afgezet in de tijd. De achterliggend methode is bekend en leveranciers van nieuwe houtsoorten brengen dat vaak van hun eigen product ook in beeld.”
Gedragsklasse
“Verder heb je diverse BRL’s, oftewel Beoordelings Richtlijnen, die verschillende zaken normeren. Onze tool is voorlopig vooral voor kozijnen en gevelbetimmering gemaakt, de bedoeling is dat er straks ook houten gevelbekleding in wordt opgenomen”, legt De Meijer uit.
“De gebruiker van de garantietool kan een houtsoort kiezen en ziet dan meteen in welke ‘gedragsklasse’ die zich bevindt. Er kan ook worden ingevoerd hoe hoog het kozijn in de gevel zit, of het gebouw aan de kust staat of anderszins extra te lijden heeft. Vervolgens kan een verfsysteem (dekkend, transparant) en een verfkleur worden uitgekozen.”
“De tool berekent het aantal jaren tot er weer onderhoud nodig is. Dit gaat om de volgende eenmalige schilderbeurt, zonder dat je bestaande verflagen moet verwijderen. We proberen de tool uiteraard ook zelf uit. Bij redelijk extreme omstandigheden verschilt de onderhoudsinterval tussen houtsoorten van vier jaar (grenen) tot acht jaar (Accoya).”
De Meijer: “Bij minder extreme omstandigheden blijkt een onderhoudsinterval van wel twaalf jaar mogelijk. Maar om die termijn te halen; daar zitten best wat mitsen aan. We kozen hier voor een donker verfsysteem. Op zachter hout kun je dus beter lichte kleuren toepassen. En veel hangt af van de detaillering: de verf op een kozijn dat in het gevelvlak ligt en goed afgeronde hoeken heeft, kan het lang volhouden.”
“Tenslotte is dit een indicatie van de tijd waarna een schilderbeurt van één laag de levensduur verder verlengt. Het ziet er dan weer helemaal fris uit. Je kunt er voor kiezen de verflaag verder te laten degraderen. Dat kan jaren goed gaan zonder dat er iets wezenlijks beschadigt aan het hout. Vermits indringend en ophopend vocht maar wordt vermeden.”
“Dat geldt voor de thermisch of chemisch behandelde houtsoorten – gek genoeg – nog meer dan voor onbehandelde houtsoorten”, vertelt De Meijer. “Juist doordat de houtcellen inert zijn, stroomt vocht er vrij gemakkelijk doorheen. Bij Accoya is dat nog eens zo sterk. De basis hiervan is namelijk radiata pine en deze houtsoort heeft cellen die heel makkelijk vocht doorlaten. Daarom moet je de kopse kanten van hout van dit materiaal, de uitstekende delen van een kozijn en ook de neuslatten, altijd in een heel lobbige grondverf, een sealer, zetten.”
Filmvormend afwerken
Houten gevelbekleding is een grote trend momenteel en vaak wordt gekozen voor een natuurlijke look, een natuurlijke vergrijzing.
De Meijer: “Dat kan goed gaan, als de belichting heel evenwichtig alle delen beschijnt. Maar is dat niet zo, dan kan een gevel vlekkerig worden. Beschutte delen worden bruinig: de lignine wordt wel uit het hout gedrukt, maar de regen spoelt het niet weg. En kunnen er schimmels op het hout komen. Algen. Die zijn niet schadelijk voor het hout, maar esthetisch is het vaak niet gewenst.”
“Alle redenen om het hout met een coating of een beits te behandelen. Wij adviseren dan altijd om een niet-filmvormende coating aan te brengen, die in het hout trekt en het beschermt. Bijvoorbeeld een voorvergrijzer: je spuit de geveldelen al in de kleur die ze zullen worden.”
“Waar veel zon is, breekt de coating eerder af en vergrijst het hout daadwerkelijk. Waar de zon niet komt, houdt de grijze coating langer stand. Ook hier is het goed sealen van kopse kanten toch echt een aanrader”, benadrukt De Meijer.
Gevelbekleding filmvormend afwerken, De Meijer zal het niet snel aanraden. Al zijn Zaanse huisjes, met houten gevels dik in de glanslak, natuurlijk wel een tegenvoorbeeld. “Moderne gevelafwerking wordt zeer goed belucht aangebracht. Dat betekent dat er altijd vocht tussen of achter de gevelbekleding kan komen. Een filmvormend verfsysteem sluit dat af, het vocht hoopt zich op en drukt de verf eraf.”
Voorvergrijzers worden langzaam afgebroken door het uv-licht, het vergrijsde hout komt er dan onder tevoorschijn
Foto’s: Jan Maurits Schouten