Het kasteel in het hart van Wijchen dateert uit de zeventiende eeuw en kent bijzondere monumentale elementen. Van buiten ziet het er prachtig uit, maar de binnenkant is een ander verhaal. Door meerdere verbouwingen in de 20e eeuw zijn de stijl en uitstraling van het oorspronkelijke kasteel behoorlijk aangetast. Bouwkundig vroeg het historische gebouw ook om herstel.
Zo zijn in de loop der jaren in muren en gewelven scheuren ontstaan en vertoonde de kasteeltoren scheuren en verzakkingen. Renovatie en herstel waren hard nodig. Een ander argument om dit statige monument te restaureren, was het kasteel meer toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor de inwoners van Wijchen en bezoekers aan het museum.
De aanpak is dan ook rigoureus. Zo heeft de binnenplaats inmiddels een glazen dak gekregen en wordt daarmee een volwaardige ontvangstruimte. Met deze verandering zijn andere, relevante brandveiligheidseisen van toepassing voor het gebouw. De genomen brandpreventieve maatregelen zijn straks in het gerestaureerde gebouw onderdeel van de aangegeven extra beschermende – of anders gezegd de enige – vluchtroute.
Brandveiligheid
Van Triest Schilders is gevraagd om mee te denken om de vluchtwegen brandveilig te maken. Brandveiligheid en de betreffende eisen die daarbij horen, is een complexe materie. Soms moet voor een bepaalde situatie tot op constructieniveau worden nagegaan welke oplossing geschikt is. Daarnaast moet een gekozen methode goed worden getest en onderbouwd om te kunnen voldoen aan wet- en regelgeving of aan de eisen die een opdrachtgever stelt.
Gerrit Jan van Triest zegt hierover: “De eis voor brandveiligheid in extra beschermde vluchtroutes heeft een brandklasse B voor verticale delen en brandklasse Cfl voor horizontale delen. Aan de hand van de constructie en samenstelling van het materiaal, kan er een beoordeling worden gegeven of extra maatregelen noodzakelijk zijn. Het is een behoorlijke ingewikkelde materie. Daarom hebben wij vakkundige ondersteuning gezocht bij Asphalia uit Meppel. Dit bedrijf is gespecialiseerd in o.a. de uitvoering van passieve brandpreventieve maatregelen, inventarisatie van risico’s en het gebruik van brandvertragende producten en oplossingen.”
Advies en aanpak
Projectmanager en bedrijfsleider Owen Poulssen van Asphalia is nauw betrokken bij de brandpreventie voor Kasteel Wijchen. Samen met Van Triest is onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de aangewezen, beschermde vluchtroutes binnen het gebouw te laten voldoen aan de huidige eisen. Hierbij gaat het specifiek om de geschilderde en geïmiteerde houten onderdelen.
Poulssen: “Wij hebben voor dit project een brandvertragende behandeling met Alfacoat brandvertragende verf geadviseerd. Hout is een materiaal met een gemiddelde brandklasse D. Door gebruik te maken van een brandvertragende coating voor hout kun je ervoor zorgen dat de vlam zich minder snel verspreid over het oppervlak en dat er minder hitte en rook vrijkomen tijdens een brand. Iets wat in een extra beschermde vluchtroute van essentieel belang is.”
Transparant coatingsysteem
Poulssen vervolgt: “Alfacoat, dat wij toepassen voor het brandvertragend maken van hout- en houtgerelateerde oppervlakken en constructies, voldoet aan diverse normen, waaronder EN 13501-1 brandklasse B-s1-d0. In dit kasteel moest met name het hout in de vluchtroutes worden behandeld.”
Eerst is het hout met het juiste verfsysteem door de Van Triest-medewerkers geschilderd en vervolgens wordt door ons een transparant brandvertragend coatingsysteem aangebracht. Balkenplafonds, houten trappen, lambriseringen, kozijnen, deuren en constructieve balken zijn op deze wijze behandeld. Het product dat wij hier gebruiken is een transparante brandvertragende variant van de verf, namelijk Alfacoat Systeem Q FR-t. Daar overheen is in deze situatie gekozen voor een extra en harde topcoat om ervoor te zorgen dat de transparante brandvertragende verf goed beschermd blijft tegen mechanische beschadigingen.”
Het Alfacoat Systeem bestaat uit een primer, twee brandvertragende verflagen, waarbij gekozen kan worden uit een gewenste afwerking (mat, satijn of glans) en indien noodzakelijk een topcoat. De producten zijn zowel met de kwast, roller of spuit te verwerken. Met het systeem is op eenvoudige wijze op diverse ondergronden brandklasse B te verkrijgen. Zelfs bij een ondergrond (zoals hier) die al geschilderd is, kan het worden afgewerkt tot het gewenste eindproduct (zie ook kader: ‘Verwerking Alfacoat’).
Werken in bouwteam
Schildersbedrijf van Triest neemt naast de brandpreventieve maatregelen het volledige binnenschilderwerk onderhanden. Diverse kamers in het kasteel krijgen hun originele karakter terug. Gerrit Jan van Triest: “Wij troffen in het gebouw diverse stijlen, kleuren en afwerkingen aan. Gelukkig zijn wij als bedrijf in een vroeg stadium uitgenodigd om in een bouwteam mee te denken over de aanpak van het schilder- en onderhoudswerk aan het interieur.”
“De opdrachtgever had een wensenlijst gemaakt en deelde het schilderwerk in drie categorieën: reconstructief schilderwerk – het terugbrengen in de oorspronkelijke staat; het authentiek schilderwerk en retoucheerwerk – het herstellen van bestaand schilderwerk; en de laatste categorie is het uitvoeren van verbeteringen waaronder de veiligheid, met betrekking tot brandveiligheid en vluchtwegen zodat de ruimten voortaan beter te gebruiken zijn voor maatschappelijke en culturele activiteiten.”
Restauratieschilderwerk
De omvang en definitieve uitvoering van het restauratieschilderwerk is een heel proces. André Jonkheid, die de dagelijkse leiding heeft bij dit project: “In de eerste helft van 2021 zijn wij begonnen met de werkzaamheden in het interieur. De balkenplafonds in alle vertrekken worden door ons voorzien van een eenduidige houtimitatie van donker eiken. Daarmee ontstaat in het kasteel een harmonisch geheel.”
Wanden worden geschilderd in twee lagen met Rigo Maril muurverf. Deze verf is gebaseerd op natuurlijke in water geëmuleerde oliën. “Omdat de verf vrij is van oplosmiddelen is dit perfect in een binnenklimaat aan te brengen. De raampartijen, met een omvangrijke roedenverdeling, worden eerst voorbehandeld door ondeugdelijke oude verflagen te verwijderen, het geheel grondig te reinigen met een universeel reinigingsmiddel, oppervlakkige beschadigingen te herstellen en alles secuur te schuren”, vertelt Jonkheid.
“Na droging gronden wij met Toplin grondverf Aqua. Dit is waterverdunbare grondverf die geschikt is voor binnen. Het is hoogvullend, heeft een soepele verwerking en is na droging goed schuurbaar. Zoals alle verf en aflak is ook deze grondverf van Rigo gemaakt op basis van lijnolie-emulsie. Hierover wordt voor- en afgelakt met Toplin aflak Aqua satin een watergedragen lijnolie aflak voor binnen.”
Waslagen verwijderen
Van Triest vult aan: “De deurpartijen zijn een heel ander verhaal. Het oude afwerksysteem bestaat uit washoudende lagen en zeer slecht hechtende oude lagen. Wij hebben de opdrachtgever en de restauratiearchitect geadviseerd om het totale pakket te verwijderen. Afbijten of föhnen waren geen optie, omdat de ondergrond in geen geval beschadigd mocht worden. Na proeven, zijn wij tot een goed werkbare uitvoering gekomen.”
“De oude waslagen worden verwijderd door middel van wervelstralen. Met een vooraf ingestelde hoeveelheid ‘zacht’ straalmiddel luchtgom en onder een zeer lage werkdruk worden nagenoeg alle verf- en waslagen snel verwijderd zonder de ondergrond te beschadigen. Door de ingebouwde ‘wokkel’ wordt het zachte straalmiddel in een wervel gedwongen”, zegt Van Triest.
“De conische nozzle zorgt ervoor dat het straalmiddel uit de wokkel gelijkmatig wordt verdeeld zodat een mooi en egaal straalbeeld ontstaat en de oude waslagen gelijkmatig worden verwijderd.” Uitvoerder Jonkheid: “Deze deurpartijen, de geprofileerde houten kozijnen en de paneeldeuren krijgen hun donkere eikenuitstraling terug. Ook de lambriseringen in diverse kamers worden opnieuw in de was gezet, aangepast naar de kleur van de balkenplafonds en de deurpartijen.”
Verwerking Alfacoat
De medewerkers van Asphalia brengen in vluchtroutes van het kasteel alle lagen van het systeem met de spuit aan. De ondergrond wordt eerst ontvet. Vervolgens de omgeving afgeplakt en afgedekt. Daarna wordt de primer in een kruislaag gespoten. Zo’n laag is meestal binnen een uur droog bij 20 graden Celsius. Daarna wordt de brandvertragende coating in twee keer aangebracht met een natte laagdikte van tenminste 100 µm per arbeidsgang ofwel 10 vierkante meter per liter. Een uitzonderlijk dunne laagdikte voor zo’n verf. Na droging volgt nog een topcoat.
Auteur: Gerard Scholten