Het gemeentehuis van Leeuwarden, gesitueerd midden in het stadscentrum, is een complex van meerdere gebouwen die intern met elkaar zijn verbonden. Meest in het oogspringend zijn het fraaie exterieur van de hoofdingang (die sinds 1816 ramen in empirestijl en daarnaast ook rococo-elementen heeft), de uit 1845 daterende Hoofdwacht (hierin was vroeger de schutterij gehuisvest die als stadswacht diende) en vooral het voormalige raadhuis uit 1715, gebouwd in een classicistische barokstijl.
In opdracht van de gemeente Leeuwarden zet Wits Dokkum het hele complex opnieuw in de verf. Het schilderwerk aan het eerste pand, het oude raadhuis, startte eind april en is eind juli afgerond. We namen vlak voor de oplevering een kijkje op de steiger met directeur Roel van Kammen en monumentendeskundige Johan Jorritsma.
Directievoering
Johan Jorritsma is door de gemeente Leeuwarden ingehuurd als directievoerder van het onderhoudsproject. Hij heeft een eigen bedrijf, Buro Erfdiel, een gespecialiseerd adviesbureau voor de instandhouding van monumentale en karakteristieke panden. “Ik ben monumentendeskundige en help opdrachtgevers, zoals in dit geval de gemeente Leeuwarden, met onder andere bouwhistorisch onderzoek, inspecties, aanbestedingen, offertebegeleiding, subsidie-aanvragen en het opstellen van een meerjarenonderhoudsplan.”
“Desgewenst ben ik ook de opzichter bij de uitvoering van restauratieprojecten”, legt hij uit. “Volgens het meerjarenonderhoudsplan stond het onderhoud aan het Leeuwarder stadhuiscomplex dit jaar weer op de rol. Onderhandse aanbesteding met voorselectie leverde drie inschrijvingen op. Dit was een formele procedure. Onze keus viel op Wits Dokkum. Tot het eind van het jaar voeren zij het schilderwerk in vier fases uit”, zegt Jorritsma.
Werkzaamheden
We beklimmen de steigers die tegen het oude, uit drie bouwlagen bestaande raadhuis staan. “Bij de inspectie van dit gebouw kwamen we veel houtrot in het grenen hout tegen. Op sommige plekken was zelfs deelvervanging nodig en daarvoor heb ik bouw- & restauratiebedrijf Sytse Douwe van der Vegt ingeschakeld. Zij gebruikten hiervoor oregon pine”, vertelt Jorritsma.
“Verder liet ik een specialist nog mortelreparaties uitvoeren in de hardstenen dorpels. Wat het schilderwerk betreft: vier jaar geleden heeft een schildersbedrijf een deel van dit pand nog in de verf gezet, maar het weer was toen slecht en dat zag je nu duidelijk terug in de verfkwaliteit. Wits heeft daarom nu alles opnieuw geschilderd.”
Roel van Kammen knikt. “Onderhoud was zeker nodig. We schrokken toen we hier aan de slag gingen, want op de kozijnen troffen we liefst 300 mu aan oude verflagen aan. Als je daar overheen schildert, krijg je geheid verschillen in oppervlaktespanning en springt de nieuwe verf er weer vanaf. Daarom hebben we alle kozijnen eerst helemaal kaalgemaakt door te föhnen, schuren en krabben.”
De schilders stuitten verder op onder andere ondeugdelijke stopverfzomen, windscheuren, openstaande verbindingen, alg- en mosaangroei en mechanische beschadigingen. Op basis van een verftechnisch advies van Boonstoppel Verf wordt het schilderwerk aan het complex door Wits uitgevoerd.
Vergulden
Op een van de steigers treffen we de 77-jarige restaurator decorateur Klaes Posthuma, die de historische balkonversiering opnieuw verguldt en bijkleurt. “Voor dit specialistische werk doen wij vaak een beroep op hem”, zegt Van Kammen. “Klaes is zzp’er die ondanks zijn leeftijd nog steeds veel schilderprojecten oppakt. Zijn dochter Hinke heeft hem hier een paar maal geholpen.”
Posthuma, die onder andere het restauratiewerk in het Planetarium van Eise Eisinga in Franeker op zijn cv heeft staan, legt uit dat hij voor het vergulden Kölner Instacoll toepast, een mixtion op waterbasis die voor een hoogglans vergulding zorgt.
We lopen naar het hoogste punt van de steiger. Op het leiendak staat een klokkenkoepel met een carillon uit 1687. Dit automatische speelwerk laat op het volle en het halve uur overdag een liedje klinken. “Onze schilders hebben deze houten koepel van binnen geschilderd en dat is een knap staaltje vakwerk, want ze moesten zich in deze nauwe ruimte naar binnen wurmen en hun werk doen zonder het carillon te beschadigen”, zegt Van Kammen. “We brengen 2,5 beurt op de houten geveldelen van het oude raadhuis aan en zetten hier dagelijks gemiddeld vier schilders in.”
Kleurenspel
Binnenkort wacht de Wits-schilders in fase twee een nieuwe uitdaging. De gepleisterde, U-vormig gebouwde Hoofdwacht, grenzend aan het voormalige raadhuis, krijgt dan de oorspronkelijke negentiende eeuwse grijs-bruin kleur terug op de gevel. Het gebouw, waarin onder meer de gemeenteraadszaal zit, is nu wit.
“Er is in het verleden veel geswitched met kleuren. Eind jaren tachtig was de Hoofdwacht wit, maar het werd in 1989 in gele tinten volgens gelijkende architectuur van oud-stadsbouwmeester Thomas Romein geschilderd. Op basis van onderzoeksresultaten van Stichting Restauratie Atelier Limburg koos de gemeente in 2003 voor wittinten”, vertelt Jorritsma.
Onlangs heeft de gemeente Oosterloo Restauratie uit Amsterdam nieuw kleurenonderzoek laten doen. “De technieken hiervoor zijn tegenwoordig veel geavanceerder. Oosterloo kon zo de authentieke grijs-bruin kleur terugvinden en dat gaat Wits binnenkort weer aanbrengen. We kiezen hierbij voor Keimverf op het pleisterwerk.”
Verduurzaming
De komende maanden zullen alle gebouwen van het Leeuwarder stadhuiscomplex worden afgewerkt. “Het is mooi en omvangrijk project dat ons op het lijf is geschreven”, zegt Roel Van Kammen van Wits Dokkum. Johan Jorritsma vertelt dat in het onderhoudsproject ook nog een stuk verduurzaming wordt meegenomen. “Zo komt in alle zes gebouwen van het complex Fineo-vacuümglas van AGC. Dat heeft dezelfde isolatiewaarde als HR+++ glas, maar is dunner, lichter en past in smalle, oude kozijnen. Daarmee is het bijzonder geschikt voor het isoleren van monumenten.”
