Dit concludeert kunsthistorica dr. Margriet van Eikema Hommes in haar net verschenen boek ‘De Hemel van Gerard de Lairesse’. De Lairesse maakte zijn monumentale driedelige schildering met zwevende figuren in een wolkenhemel (zie foto) voor de nieuwe woning aan de Herengracht (nr. 446) van een van de hoofdrolspelers in het Rampjaar: de Amsterdamse oud-burgemeester Andries de Graeff.
Als geestverwant van Johan de Witt kwam De Graeffs positie in 1672 steeds meer onder druk te staan en na de moord op de gebroeders De Witt werd hij door stadhouder Willem III ontslagen uit de vroedschap waarmee zijn politieke rol was uitgespeeld.
De ontstaansgeschiedenis van De Lairesses plafondserie – sinds 1903 te zien in het Vredespaleis te Den Haag – blijkt nauw verbonden met deze dramatische gebeurtenissen.
Materiaaltechnisch onderzoek van de doeken toont aan dat De Lairesse zijn voorstelling ingrijpend heeft gewijzigd door betekenisvolle figuren en voorwerpen te veranderen, weg te schilderen of toe te voegen.
Hij deed dit bovendien niet in één keer maar in liefst vier stadia. Uit onderzoek naar de betekenis en politieke achtergrond van de schildering blijkt dat kunstenaar en opdrachtgever de betekenis van de voorstelling samen keer op keer aanpasten om deze in lijn te houden met actuele militaire en staatkundige ontwikkelingen
Actualiseringsdrift
Deze opmerkelijke actualiseringsdrift van schilder en opdrachtgever werpt nieuw licht op de functie en betekenis van interieurschilderingen in burgerwoningen. Tot nu toe werd gedacht dat deze overwegend algemene, abstracte concepten verbeeldden en in het sociale en politieke leven van de bewoners slechts als smaakvolle achtergrond dienden.
De Graeffs plafondschildering toont volgens de auteur aan dat achter deze voorstellingen zeer specifieke en actuele betekenissen schuil kunnen gaan, die direct met de leefwereld van de opdrachtgever zijn verbonden.
Niet alleen de cultuurhistorische achtergronden worden in dit rijk geïllustreerde boek beschreven, maar ook De Lairesse’s schildertechniek en de nauwe relatie tussen zijn plafondschilderingen en de architectuur van het vertrek.
Aangetoond wordt hoe secuur deze erudiete schilder compositie, lichtval, perspectief, kleurgebruik en penseelvoering in zijn voorstellingen afstemde op de beoogde architectonische ruimte, aldus Margriet van Eikema Hommes.
In de Westerkerk te Amsterdam zijn orgelluiken te bewonderen van de schilder Lairesse. Deze zijn dankzij de koster in 1940 na dat de luiken in de kelder beland waren weer te voorschijn gehaald en na restauratie weer te aanschouwen.
De Luikenaar – van oorsprong – beschilderde de 4 luiken aan beide kanten. Waarvan de buitenzijden gedecoreerd zijn met grisailles met oudtestamentische afbeeldingen.