De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft in Tilburg vier monumenten uit de wederopbouwperiode (1940-1965) aangewezen als rijksmonument. Het gaat om de Schouwburg, Station Tilburg, het Cobbenhagengebouw van Tilburg University en de kapel Onze Lieve Vrouw Ter Nood.
De architectuur van de wederopbouw wordt vaak in een adem genoemd met begrippen als ‘lelijk’, ‘saai’ en ‘bouwtechnisch slecht’. Dat beeld kan echter genuanceerder, want uit deze monumenten spreekt ook de spirit van optimisme en opbouw. De gebouwen vertonen vaak een onverwachte rijkdom aan details en materiaaltoepassingen, zoals blijkt uit de Tilburgse exponenten.
De schouwburg is een belangrijk gebouw voor de architectuurgeschiedenis van de theaterbouw en een bijzonder werk van de architecten Bijvoet en Holt. De grote ramen verbeelden de communicatie met de stad en kenmerken het sociale karakter van de theaters in deze periode. De architecten ontwierpen ook een deel van het interieur en het meubilair. Onderdelen daarvan zijn nog steeds aanwezig.
Het NS-station is een zeer vroeg voorbeeld van een high-tech oplossing voor een complexe bouwopgave. Er is gebruikt gemaakt van vernieuwende staalconstructies en het valt direct op door het enorme dak, gemaakt van zogenaamde hypparschalen. Hier zijn ook voor het eerst roltrappen bij de bouw van een station geïnstalleerd. Dit station wordt gezien als het hoogtepunt in het oeuvre van de architect Van der Gaast.
Architect J. Bedeaux liet met het Cobbenhagengebouw (zie foto) de groei van universiteiten en hoge scholen in de jaren zestig zien. Na de oorlog werd het campusmodel ontwikkeld, waar dit gebouw een goed voorbeeld van is. Bedaux heeft natuursteen en baksteen op ambachtelijke wijze toegepast. In het natuursteen van één van de gevels is een kunstwerk aangebracht door Jan Vaes, met het Bijbelse thema van de vijf wijze en de vijf dwaze maagden.
Kapel
In het centrum van Tilburg staat op het ‘verstopte’ plein een sculpturaal kapelletje van architect J.C.A. Schijvens. In de zuidelijke gevels zijn over de volledige hoogte glas-in-betonramen aangebracht naar het ontwerp van Daan Wildschut; deze verbeelden een vrouw met kind, door een draak bedreigd. Hoog in de kapel zijn ronde vensters gemaakt die zorgen voor een fraaie lichtval op het altaar en het Mariabeeld.